Małgorzata Hayles "Tymczasowa" Martwa Marta

Małgorzata Hayles
Tymczasowa
Wyd. Replika
2012
288 stron

Otworzyłam Tymczasową Małgorzaty Hayles. Przeczytałam stronę, dwie, piętnaście. I już po chwili mnie nie było. Zamieszkałam w tej książce na dobrych kilka godzin. Ciałem i duszą.

To nie jest książka o mnie i całą sobą nie chcę, by kiedykolwiek była, a jednak się w niej odnalazłam od stóp po rozwianą wiatrem grzywkę. 

Nie spodziewałam się. Nic a nic. Choć okładka szalenie mi się podobała, kolejne recenzje pozwalały sądzić, że mam w rękach świetną powieść, autorkę miałam przyjemność poznać, a z jej opowieści wynikało, że to bardzo przemyślana fabuła, to nie spodziewałam się.

Nie spodziewałam się, że ta książka zrobi na mnie aż takie wrażenie.

Zaczynamy kursywą, bo początek Tymczasowej należy nie do Marty, głównej bohaterki, a do jej męża. Być może, gdyby to jemu było dane zabrać głos, opowiedziałby o swojej żonie, która wbrew prawom natury z motyla zmieniła się w poczwarkę. Codzienność związała jej piękne włosy w bezkształtny węzeł, ubrała w rybaczki i luźne bluzy, zabrała czas na zdobienie twarzy makijażem. Marta zaprzęgnięta w kierat domowych obowiązków nie jest tą samą kobietą, w której się zakochał. Ostatnio większość czasu spędza w łóżku i nie oznacza to wcale podwyższonej ochoty na seks. Zwinięta w kłębek, blada, zmęczona, jakby nękana nieustającą chandrą, niby dba o dom podczas nieobecności męża, ale nie ma to nic wspólnego z radosnym krzątaniem się między praniem, gotowaniem a dziećmi. Jeszcze trochę mężowskich refleksji i kursywa się kończy. 

Oddajemy głos Marcie.

Obecnie żyjemy z Tomkiem w atmosferze schyłku. On chyba też to czuje, bo jego kłamstwa stają się coraz bardziej niechlujne, a nasze rozmowy coraz bardziej wymuszone[1]. W małżeństwie bohaterów Tymczasowej dzieje się źle. Próżno szukać dawnej czułości i bliskości, miłość wydała swoje owoce, po czym powoli zaczęła umierać. Gdy jej zabrakło, ona zwinęła się w kłębek na zimnej pościeli, on przytulił się do gorącego boku w pełnym seksu łóżku kochanki. Mówili już wtedy innymi językami, ich małżeństwo stało się teatrem, w którym każde z nich starało się grać swoje role. Niestety nawet najlepsze przedstawienie musi się kiedyś skończyć. On spakował swoje rzeczy i opuścił scenę, ona została wśród starych dekoracji. Oszukana, zraniona, samotna, z głową pełną kotłujących się myśli.

Zaczynasz się zastanawiać na swoim udziałem, bo przecież, tłumaczysz sobie, zdrada nie bierze się z próżni, tylko z braku, a to dwa zupełnie inne rodzaje niczego. Czy go zaniedbywałam? Czy byłam nudna w łóżku? Co też może mieć ona, czego nie mam ja?[2]

Małgorzata Hayles - spotkanie autorskie w ramach akcji "Poznań w Matrasie. Lubię To!" - Poznań, 2013

Można zwariować od natłoku rozważań, które do niczego nie prowadzą, nie przynoszą spokoju ani odpowiedzi, a jedynie dobijają poczuciem winy. Odejście bliskiej osoby to jednocześnie koniec świata i początek czegoś nowego. Nagle okazuje się, że rachunki same się nie płacą, komoda straszy niezapełnioną szufladą, a łóżko może być jeszcze bardziej puste. Marta, wtłoczona w rolę posłusznej żony, troskliwej matki, spolegliwej siostry, uległej córki, niezbyt idealnej synowej, ma okazję sprawdzić ile w granych przez nią rolach, jest tak naprawdę jej samej. Czasami dostosowując się do oczekiwań innych, tak przestajemy być sobą. Decyzje Marty do tej pory były decyzjami jej męża. Wie co lubi Tomek, ale ma problem ze wskazaniem swoich ulubionych filmów czy dań. Teraz ma okazję przekonać się, jak może wyglądać życie kogoś, kto sam o sobie stanowi, kto ma wpływ na to kim jest i jakiego koloru kanapę postawi w salonie. Problem w tym, że nie wiadomo czy bohaterka będzie miała odwagę wykorzystać odzyskaną wolność, czy wiele lat wcześniej zamykające się za nią drzwi klatki, nie przytrzasnęły jej skrzydeł. Może przyjazd siostry postawi ją na nogi?

Tymczasowa nie porusza oryginalnej tematyki. O zdradzie, próbach odzyskania własnej tożsamości, o trudzie radzenia sobie w nowej sytuacji i kulawej wierze w miłość, powiedziano już chyba wszystko. Co sprawia, że powieść Małgorzaty Hayles jest tak wyjątkowa? Przede wszystkim język. Autorka sama przyznała, że jest perfekcjonistką, że ważne są dla niej nie tylko zasady gramatyki, ale także melodia tekstu. Niekiedy długo poszukuje właściwego słowa, by tekst miał odpowiednie brzmienie. Ktoś może pomyśleć, że to jedynie puste słowa, ale gwarantuję, że po przeczytaniu debiutu (!) Hayles, zmieni on zdanie. Tymczasowa jest powieścią ogromnie dopracowaną, pełną niezwykle trafnych zdań. Mimo dramatu Marty, lektura jest niesamowicie przyjemna. Autorka czaruje słowem, bez względu na to, czy chce czytelnika wzruszyć, czy rozbawić. W każdym wariancie świetnie się sprawdza, a połączenie przykrej tematyki z umiejętnością delikatnego rozładowywania napięcia sprawiła, że czytając tę książką to miałam łzy w oczach, to znów śmiałam się jak przysłowiowy głupi do sera.

W powieści nie zabrakło momentów wyciskających łzy, ale Małgorzata Hayles nie napisała depresyjnej historii z dającym nadzieję happy endem, lecz zafundowała czytelnikom zgrabne połączenie elementów dramatycznych i refleksyjnych z dawką humoru, która pozwoliła odetchnąć po cięższych emocjonalnie scenach. Duża w tym zasługa Johna, Amerykanina, partnera siostry Marty. Jego luz, otwartość i zabawne gafy językowe niejednokrotnie posyłały nostalgię precz. Oprócz wgłębiania się w świat wewnętrznych przeżyć głównej bohaterki, poznamy też relacje łączące ją z bliskimi. Nitki splatające bohaterów, niekiedy są bardzo wątłe, innym razem tworzą mocny, wręcz duszący sznur. Będzie życiowo, to pewne.

Tymczasowa to nie tylko emocje bliskie niestety wielu kobietom, piękny język i dobrze nakreśleni bohaterowie, to także mnóstwo nawiązań do świata kultury i sztuki. Wszystko to jest zgrabnie i inteligentnie wplecione w powieść, a mnie się oczy cieszyły ilekroć trafiałam w tekście na nazwiska ukochanych twórców. Trudno nie podziwiać autorkę za erudycję i umiejętność dobierania słów, za trafność skojarzeń i sugestywne opisy. Rzadko zdarza mi się trafić na powieści, których autor uprawia tak umiejętną żonglerką słowa. Jedno z moich ulubionych (wielu ulubionych) zdań mocno podkreśliłam ołówkiem. Dwa razy. W scenie, w której Marta z dwójką szamoczących się, rozwrzeszczanych dzieci próbuje wyjść na spacer, padają takie oto słowa: Wychodziłam ja i moje sześć rąk, ja i moje sześć stóp, moje trzy krzyczące twarze Muncha[3]. Pięknie, trafnie, obrazowo.

Niepozorna powieść. Ładna buzia na okładce i różowy motyl. Tytuł, który niczego nie sugeruje, nic nie odsłania. Obcy mi temat. W środku znalazłam przepiękne opisy, celne spostrzeżenia i aluzje. Kunderę, Hłaskę, Muncha i Miró. Moje myśli, moje obawy i emocje. Moją Barcelonę, tak wspaniale opisaną. Między śmiercią i próbą odrodzenia Marty, jej upadkami i wysiłkami, by stanąć na nogach, odnalazłam kawałki siebie, rozrzucone między poszczególnymi scenami.

Małgorzata Hayles wysoko stawia poprzeczkę swoim koleżankom po piórze. Udowadnia, że literatura poruszająca kobiecą tematykę, może być literaturą na wysokim poziomie.

Eddie Vedder - Society

(BTW: utwór pochodzi ze ścieżki dźwiękowej świetnego filmu Wszystko za życie)

***

Książkę polecam

miłośniczkom literatury kobiecej na wysokim poziomie

ceniącym erudycję i piękny język powieści

poszukującym motywacji do tego, by wziąć się w garść i wyrwać z klatki

kobietom przytłoczonym codziennością

mężczyznom, którzy chcą lepiej poznać kobiety

***

[1] Małgorzata Hayles, Tymczasowa, Wyd. Replika, 2012, s. 19.

[2] Tamże, s. 26.

[3] Tamże, s. 121.

***

Warto zajrzeć

spotkanie autorskie z Małgorzatą Hayles

Tymczasowa w Barcelonie