Zygmunt Miłoszewski "Bezcenny" Ostatni więzień dwudziestego wieku

Zygmunt Miłoszewski
Bezcenny
Wyd. W.A.B.
2013
464 stron

Jest taki typ kobiet, do których mężczyźni nigdy nie podchodzą w barach, żeby zagaić, postawić drinka i zorganizować sobie wieczór. Nawet jeśli one są w szpilkach i wydekoltowanych czerwonych kieckach, a im alkohol na tyle stępił samokrytycyzm, że przy każdej innej czuliby się przystojni, dowcipni, męscy i elokwentni, to i tak nie podejdą. Tak samo jak uczeń szkoły podstawowej nie oprze się nonszalancko o biurko wychowawczyni i nie rzuci: "Jak ci minął wczoraj wieczór, królowo moja?". Pewnych rzeczy się po prostu nie robi[1].

Bez wątpienia do takich kobiet należy Zofia Lorentz, Pan Samochodzik w spódnicy, urzędniczka MSZ trudniąca się tropieniem i odzyskiwaniem dziedzictwa utraconego przez Rzeczpospolitą w różnych momentach jej historii[2]. Doktor Lorentz znana jest ze swej zadziorności, nieustępliwości i złośliwej inteligencji. Słowa "kompromis" w jej słowniku po prostu nie ma. Na świat patrzy oczami tak ciemnymi, że niemożliwym jest odgadnąć jakieś emocje się w nich kryją i te właśnie czarne punkty wpatrywały się tego dnia w premiera, który to zaprosił doktor Zofię (zawsze doktor Zofię, nigdy panią Zosię czy - o zgrozo - Zosieńkę!) na pewne niezwykłej wagi spotkanie. O wadze tej świadczył fakt, iż Lorentz musiała się stawić na nie pozbawiona wszelkich kobiecych gadżetów typu biżuteria czy torebka (że o komórce nie wspomnę) i w skarpetkach (acz, nie całkiem nago!) udać się do kostki, przezroczystego pomieszczenia z grubego tworzywa sztucznego o boku jakichś pięciu metrów[3], które znajdowało się wewnątrz obszernej sali, wyłożonej śnieżnobiałym tworzywem, pozbawione kantów, za to tonące w świetle licznych jarzeniówek. Niemożliwością było ukryć tu szpilkę[4]. Tak, to miała być ściśle tajna rozmowa z zachowaniem wszelkich środków ostrożności.

W obecności ministra kultury oraz generała, szefa Agencji Wywiadu, premier podsuwa Zofii Lorentz teczkę z dokumentami, z których wynika, że zaginiony w czasie wojny Portret Młodzieńca autorstwa Rafaela, wisi sobie jak gdyby nigdy nic na ścianie pewnego bogacza, tuż obok... dużego telewizora LCD. Na laiku ta informacje pewnie nie zrobiłaby większego wrażenia, ale doktor Lorentz laikiem nie jest i docenia wagę odkrycia (oraz dostrzega niestosowność owej aranżacji wnętrza). To nie tylko najważniejsze dzieło sztuki ukradzione w Polsce w czasie wojny. To w ogóle najważniejszy i najbardziej drogocenny spośród zaginionych i poszukiwanych kiedykolwiek obrazów[5]. Dla urzędniczki ma ono nie tylko znaczenie zawodowe, ale i wiąże się ze wspomnieniami z dzieciństwa. Obraz dziadka pokazującego wnuczce puste ramy po Portrecie Młodzieńca oraz postanowienie, że uda jej się skradzione dzieło odnaleźć, są wciąż żywe w jej pamięci.

Sprawa jest delikatna, a działania podjęte w celu odzyskania obrazu - niekoniecznie legalne. Konsekwencje nieudanej akcji, to nie tylko perspektywa zniknięcia dzieła na zawsze, ale także międzynarodowy skandal. Sukces będzie wszystkich, a porażka moja[6] - komentuje sytuację Lorentz i ma rację. W razie niepowodzenia, polskie władze pięknie odegrają rolę zaskoczonych i niezorientowanych w temacie, a urzędniczka zostanie z tym całym bałaganem sama. No, może nie całkiem sama, bo premier dobrał pani doktor ekipę, która ma jej pomóc w odzyskaniu obrazu. Do Stanów Zjednoczonych ruszą we czwórkę, znana nam już Zofia Lorentz, wysokiej klasy specjalista od spraw wywiadowczych - major Anatol Gmitruk, Karol Boznański, międzynarodowy marszand i znawca rynku sztuki[7] (prywatnie były facet doktor Zofii) oraz Lisa Tolgfors, świeżo wyciągnięta z więzienia, prawdziwa szwedzka arystokratka, znana jako Ronja i ciesząca się sławą najbardziej pomysłowej złodziejki dzieł sztuki w historii[8]. Ta malownicza ekipa przeżyje razem niejedno. Albo i nie przeżyje, bo okazji do gwałtownego przeniesienia się na tamten świat, z pewnością nie zabraknie.

Jeśli choć przez chwilę wydawało im się, że są na dobrej drodze do odzyskania obrazu, to był to ich pierwszy błąd. Za nim pojawią się kolejne. Ich podróż nie skończy się na Ameryce, zjawią się w Szwecji, Lwowie i Chorwacji. Będą nie tylko tropić, ale przede wszystkim będą tropieni. Komuś ich misja jest bardzo nie na rękę. Ten ktoś nie cofnie się przed niczym i nie zawaha przed zastosowaniem środków ostatecznych. 

Bezcenny Zygmunta Miłoszewskiego zaczyna się w górach, gdzie w wyniku ataku terrorystycznego giną dwie osoby. Początek jest więc mocny, a moc ta nie zniknie do samego końca, choć to właśnie sceny z Kasprowego Wierchu uważam za najmniej ciekawe i realistyczne. Tak czy inaczej, lawina zdarzeń porywa czytelnika, obijając go po luksusowych rezydencjach, budynkach mających czasy świetności już za sobą, zasypanych śniegiem chatach, miejscach pilnie strzeżonych i takich, w których wieje tylko zimny wiatr, po świecie sztuki i intryg, bogaczy, handlarzy i złodziei. Powieść dwukrotnego laureata Nagrody Wielkiego Kalibru łączy w sobie thriller i przygodę, sensację i kryminał. Tu sztuka łączy się z biznesem, a próba odzyskania skradzionego obrazu może mieć niewyobrażalne konsekwencje. Grzebanie w przeszłości, mieszanie w teraźniejszości zaowocuje odkryciem, które unieważni podręczniki do historii XX wieku. 

Portret Młodzieńca Rafaela Santi
[źródło]

Co tu dużo mówić, Zygmunt Miłoszewski napisał książkę, którą nie tyle ja połknęłam, co ona połknęła mnie. Niesamowicie zżyłam się z głównymi bohaterami, fascynującymi każdy z osobna, razem tworzący trudną do ujarzmienia ekipę. Tak to jest, jak mocne charaktery muszą ze sobą współpracować, a różne doświadczenia i prywatne cele sprawiają, że nie zawsze pragną iść tą samą drogą. To, co wspólnie przeżyją, pozwoli im przemyśleć kilka spraw i przewartościować swoje życie. Wśród bohaterów zdecydowanie wyróżnia się Ronja, postać niezwykle barwna. O takich mówi się, że mają charakter. Złodziejka biegle mówi w siedmiu językach, ale wyuczoną w więzieniu polszczyzną posługuje się w sposób daleki od literackiego. Bardzo mi w pizdeczkę[9] - rzuca przedstawiając się doktor Lorentz, a tym samym wprowadzając pierwszy z wielu akcentów humorystycznych tej powieści.

Robert Ostaszewski w recenzji Bezcennego dla Polityki napisał, że gdyby Miłoszewski urodził się w Stanach, to popularnością przebiłby Dana Browna, ale cóż - niestety urodził się w Polsce. Coś w tym jest, bo choć skojarzenie z amerykańskim autorem bestsellerów z Robertem Langdonem w roli głównej jest dość luźne, to najnowszą powieść Miłoszewskiego bez wątpienia cechuje podobna dynamika akcji, demaskatorski charakter śledztwa i powiązanie intryg kryminalnych ze światem sztuki, tworzące jazdę bez trzymanki pomiędzy dobrami kultury i intrygami władz (czy to państwowych, czy kościelnych). Zarówno Kod Leonarda da Vinci jak i Bezcennego czyta się z zapartym tchem, przy czym obu autorów oddziela przepaść, jeśli brać pod uwagę warsztat pisarski. Styl Dana Browna niczym się nie wyróżnia, wzrok czytelnika bez wysiłku biegnie po tekście. Tego samego nie można powiedzieć o naszym rodzimym autorze, który przywiązuje dużą dbałość o dobór słownictwa, łączy powagę tematu z lekką sensacyjną konwencją, całość przyprawia humorem i ironią, niekiedy wbija szpilkę komentując rzeczywistość, nie traktuje poruszanych tematów "po łebkach", przerywając kolejne sceny poszukiwań, pogoni czy ucieczki, opowieściami z dziedziny historii sztuki. Bliżej więc Bezcennemu do Szachownicy flamandzkiej Arturo Pereza-Reverte.

Bezcenny ma w sobie coś z przygód Pana Samochodzika, Indiana Jonesa, Jamesa Bonda, powieści Dana Browna, Arturo Pereza-Reverte czy filmu Osaczeni Jona Amiela. Mam wrażenie, że to nie przypadek i autor doskonale się bawił umieszczając w swej powieści żółte, oryginalnie wyglądające ferrari, nawiązania do Bursztynowej Komnaty czy scenę z czujnikami ruchu. Zygmunt Miłoszewski zapewnia czytelnikowi nie tylko rozrywkę. W jego powieści jest miejsce na krytykę społeczną, a mocne osadzenie w realiach sprawia, że dużo łatwiej wyobrazić sobie iż podobne zdarzenia mogłyby mieć miejsce, choć miejscami rozsądek podpowiada zupełnie co innego.

Spędziłam z najnowszą powieścią Miłoszewskiego kilka emocjonujących wieczorów. Wrażenia? Bezcenne.

Megadeth - A Tout Le Monde

***

Książkę polecam

wychowanym na przygodach Pana Samochodzika

miłośnikom Dana Browna i Arturo Pereza-Reverte

wielbicielom książek sensacyjno-przygodowych

poszukującym niegłupich książek rozrywkowych

zainteresowanym połączeniem kryminału i sensacji ze światem sztuki

ciekawym co mogło się stać z Portretem Młodzieńca Rafaela Santi

zaintrygowanym tajemnicą, która zupełnie zmieni spojrzenie na historię XX wieku

***

[1] Zygmunt Miłoszewski, Bezcenny, Wyd. W.A.B., 2013, s. 65.

[2] Tamże, s. 66.

[3] Tamże, s. 68.

[4] Tamże. 

[5] Tamże, s. 70-71.

[6] Tamże, s. 74.

[7] Tamże, s. 95.

[8] Tamże, s. 96.

[9] Tamże.

***

Zobacz też

Domofon - recenzja

Uwikłanie - recenzja

Polskie trupy eksportowe - wykład Zygmunta Miłoszewskiego (Wrocław 2014)