AnnRK: Myśli i słowa wiatrem niesione: Jacek Ostrowski "Paragraf 148" [RECENZJA]

wtorek, 1 stycznia 2019

Jacek Ostrowski "Paragraf 148"
[RECENZJA]

Seria z papugą, tom 1

Kukułka wykukała godzinę dwudziestą. W telewizorze kończyła grzmieć komunistyczna propaganda, a za chwilę na ekranie miała pojawić się Chmurka. Wicherka próżno wyczekiwać - wywalili go na pysk ponoć za niefortunną wypowiedź: "Wiatry ze wschodu nie przynoszą nic dobrego". Papuga nuciła w najlepsze melodię "Międzynarodówki". Tu jest istny dom wariatów.*

Papuga i papuga

Przeczytaliście kiedyś jakiś kryminał ze względu na... papugę? Mnie się zdarzyło. No dobra, nazwisko autora, gatunek literacki i zarys fabuły, też nie były bez znaczenia, ale jak się kilka razy usłyszało, że papuga robi dobrą robotę, to po prostu nie wypadało tego motywu nie sprawdzić. I tak, w drodze na Święta rozpoczęłam lekturę Paragrafu 148 Jacka Ostrowskiego.

Podczas gdy ja byłam do ptaszyska nastawiona nad wyraz pozytywnie, jego właścicielka miała o nim zupełnie odmienne zdanie. Prezent od klienta, choć cenny, zupełnie nie zyskał uznania mecenas Zuzy Lewandowskiej. Cóż... ara ma nad wyraz niewyparzony dziób i awanturniczy charakter. A w Zuzie cierpliwości do jej wrzasków nie ma za grosz. Nie bardzo bawi ją fakt, że papugą obdarowano papugę.

Lewandowska to w ogóle niełatwy charakter, za to postać literacka wspaniała. Autor buduje jej sylwetkę starannie, co rusz dorzucając kolejne szczegóły do pełnego obrazka. A to dowiadujemy się, że Zuza wypoczywa łowiąc ryby, a to, że kolekcjonuje buty i... dzieła Sienkiewicza, że smutki topi w alkoholu, pali mocne papierosy, na każdą okazję ma jakąś sentencję i irytują ją kradzieże żarówek w kamienicy, a swoich licznych klientów utożsamia z paragrafami dotyczącymi ich spraw. Co oznacza tytułowy paragraf 148? Jeśli jeszcze tego nie wiecie, dowiecie się z lektury.

I szaro, i barwnie

Jacek Ostrowski nie tylko wspaniale kreuje postać głównej bohaterki, ale i kilka innych postaci także, choć pozostają one oczywiście w cieniu protagonistki. Ponadto autor nie szczędzi smaczków na temat rzeczywistości, w której bohaterowie się poruszają. Mamy lata siedemdziesiąte ubiegłego wieku, w kiosku brakuje waty, ulicami kursują autobusy zwane ogórkami, a na straży porządku stoi milicja obywatelska. Czasy są trudne, nawiązań do sytuacji politycznej jest sporo. Zuza swoich poglądów nie ukrywa. Miłością do komunistycznej władzy nie pała, a sytuacja mieszkaniowa, w której się znajduje (dokwaterowani lokatorzy w rodzinnym mieszkaniu) jest jednym z powodów bluzgania na władzę. Więc bluzga.

Lądujemy w Płocku, sportretowanym na tyle dokładnie, by znający miasto bez trudu odnaleźli się w opisywanej przestrzeni. Pisarz podrzuca trochę topograficznych punktów i sporo ciekawostek. Z zaskoczeniem przyswoiłam informację, że to właśnie tu znajduje się najstarsza w Polsce szkoła, potocznie zwana Małachowianką. Cudnego portretu doczekał się Płock. Klimatycznego, z jednej strony pozbawionego kolorów zastąpionych peerelowską szarością, a z drugiej, jednocześnie paradoksalnie barwnego, z uchwyconym kolorytem miejscowym.

W takiej właśnie rzeczywistości rozgrywa się akcja Paragrafu 148, kryminału, który trzyma w napięciu, nieco zaskakuje, zaprasza do świata, jak mówi cytowany na okładce Wojciech Chmielarz, brudnego, strasznego i ponurego, a mimo to momentami wywołuje uśmiech. Ach, te sarkastyczne komentarze Zuzy, ach ta irytująca, momentami wulgarna, papuga! Nie brakuje też cudnych scen oddających koloryt opisywanych czasów (akcja z Trylogią i skupem makulatury wyborna!).

Jacek Ostrowski, Poznań 2018

Dziękuję, proszę o więcej

Płockiem wstrząsa brutalne podwójne morderstwo. O zamordowanie męża i jego rzekomej kochanki podejrzana jest Marta Kownacka. Kobieta zarzeka się, że jest niewinna, ale nikt temu nie daje wiary. Bronić ma jej Zuza. To dla niej szansa na udowodnienie sobie i światu, że nie jest gorsza od ojca, który choć opuścił świat żywych, wciąż rzuca na nią cień wybitnego prawnika. Zuza pragnie udowodnić, że prawnik z niej niezgorszy. Na pomoc organów ścigania w swym prywatnym śledztwie liczyć nie może (za to na inwigilację, jak najbardziej). Dla milicji liczy się zamknięcie sprawy tożsame z piękną statystyka skuteczności zwalczania przestępczości, a niekoniecznie związane z prawdą. Wspiera ją prokurator Leszek Jarzębowski, z którym prywatne stosunki mecenas ma nie do końca uporządkowane, a to na ich współpracę będzie rzutować nieustannie. Sam prokurator skrywa pewien sekret, a Zuza im bardziej się Leszkowi przygląda, tym mocniej zastanawia nad tym, co tak naprawdę o nim wie. I czy może mu ufać.

Tymczasem morderca się rozkręca. Jarzębowski widzi w bieżących wydarzeniach analogię do zdarzeń sprzed lat. Czy słusznie?

Paragraf 148 zapewnił mi wspaniałą dawkę rozrywki. Mroczny Płock z czasów PRL-u okazał się równie klimatyczny co intrygujący, choć pięknych obrazków nie ma się tu co spodziewać. Jest mrocznie i niebezpiecznie. Nie brak scen przyprawiających o dreszcze, bo choć Jacek Ostrowski epatowania przemocą unika, to już przed pokazywaniem jej efektów się nie wzbrania.

Wspaniałe są tu nie tylko klimat i świat przedstawiony, ale i postać głównej bohaterki, intrygująca, wielowymiarowa, jednocześnie bezczelna, zadziorna i twarda oraz niepewna swojej wartości i po kobiecemu krucha. Pełna sprzeczności, podobnie jak cała książka. Mroczna, ale miejscami zabawna. Bez epatowania przemocą, a jednak brutalna. Trzyma w napięciu do końca, choć finał wydał mi się wprowadzony trochę zbyt nagle. Albo ja jestem za mało domyślna, albo brakuje w tej historii wskazówek, dzięki którym czytelnik będzie miał szansę sam rozwiązać zagadkę tożsamości mordercy.

Paragraf 148 rozbudza apetyt i pozostawia z pytaniem o to, czy dzieci powinny dostawać w pakiecie odpowiedzialność za błędy swych rodziców. Mam nadzieję, że Zuza z papugą w zestawie, pojawi się niebawem w kolejnym tomie.