Zelda Fitzgerald "Zatańcz ze mną ostatni walc" Niespełnienie

Zelda Fitzgerald
Zatańcz ze mną ostatni walc
Wyd. Pascal
2014
322 strony

Francis Scott Fitzgerald zapewne nie wymaga przedstawiania. Ten amerykański pisarz i scenarzysta filmowy, znany jest z pięciu powieści, wielu opowiadań i scenariuszy. Niedawno na ekranach kin pojawiała się czwarta ekranizacja Wielkiego Gatsby'ego, co świadczy o tym, że twórczość pisarza wciąż się nie zestarzała i być może jeszcze wiele kolejnych pokoleń czytelników, będzie sięgać do jego tekstów. 

Podczas gdy Francis odnosił sukcesy, jego żona Zelda, nękana depresją, niespełniona w żadnej z dziedzin, mogła w pewnym sensie uchodzić za symbol porażki. Zatańcz ze mną ostatni walc jest jej jedyną powieścią. Na dodatek ostro skrytykowaną przez męża. Fitzgerald sam pracował w tym czasie nad historią Czuła jest noc, opartą o te same wydarzenia. Powieść Zeldy powstała w niespełna sześć tygodni i wywołała oburzenie męża, który uznał, że tekst zbyt szczegółowo opisuje prywatne życie małżonków. Cóż, najwyraźniej Francis nie był zachwycony swoim literackim wizerunkiem. Zanim zgodził się na publikację książki, tekst został zmieniony. Jak wiele zostało z oryginału? Nie wiadomo. Oryginał się nie zachował, a tym samym przepadł także ślad po wprowadzonych na nim korektach.

Zatańcz ze mną ostatni walc wydrukowano w ok. trzech tysiącach egzemplarzy. Nie sprzedała się nawet połowa, a opinie krytyków nie zachęcały do lektury. Mimo tej porażki, Zelda Fitzgerald planowała napisanie kolejnej powieści, w której chciała zawrzeć swoje wspomnienia związane z leczeniem psychiatrycznym (zdiagnozowano u niej schizofrenię). Nie doczekała się jednak wsparcia męża, ostatecznie książka nigdy nie powstała.

Związek Fitzgeraldów był dość burzliwy. Prowadzili bujne życie towarzyskie, on nie stronił od alkoholu, ona cierpiała na zaburzenia psychiczne. Konfliktów nie brakowało. Francis zdobywał uznanie krytyków, Zelda pozostawała w jego cieniu.

W przedmowie do powieści, Harry T. Moore pisze: Hemingway zauważył, że w tej rodzinie żona bez przerwy przeszkadzała mężowi w pracy, bo była o nią zazdrosna. Jej rozpaczliwe próby zostania malarką, baleriną i pisarką stanowiły element tych działań. Miała talent we wszystkich tych dziedzinach, ale zazwyczaj nie potrafiła go zrealizować; na przykład zajęła się poważnie baletem, gdy była już za stara, by odnieść znaczący sukces w tej dziedzinie[1]. Zatańcz ze mną ostatni walc jest powieścią autobiograficzną, w pewnym stopniu potwierdzającą słowa Noblisty, choć zachowania głównych bohaterów spisanej przez Zeldę historii, sugerują, że to raczej mąż pozbawiając żonę wsparcia, jednocześnie podcinał jej skrzydła, odbierając szansę na zrobienie kariery, niż ona ze swą zazdrością stawała się kulą u nogi rozkwitającego artysty. Cała ta sytuacja w pewnym momencie skojarzyła mi się ze związkiem Sylvii Plath i Teda Hughesa, w którym to kobieta próbowała ciesząc się sukcesami partnera, jednocześnie wyjść z jego cienia.

Powieść Zeldy Fitzgerald to historia związku prostej dziewczyny, Alabamy Beggs pochodzącej z konserwatywnego południa Stanów i początkującego malarza, Davida Knighta. Dla Alabamy, ten związek miał być przepustką do lepszego, tak wymarzonego przez nią świata, w którym pierwsze skrzypce grały bogactwo, sława i rozliczne kontakty towarzyskie, oczywiście z ludźmi na odpowiednio wysokim poziomie. Pełni planów, marzeń i nadziei, oboje wyruszyli do Europy, by we Francji szukać ujścia dla swych artystycznych pragnień. Świat paryskiej bohemy, przyjęć, galerii sztuki, muzyki i rosyjskiego baletu, wydawał się być stworzonym dla nich, artystycznych dusz. A jednak, gdy David osiągał kolejne sukcesy, a Alabama wciąż niedoceniana wyciskała z siebie siódme poty ćwicząc pełne gracji pas de chats, ich małżeństwo nie miało się najlepiej. Odsuwali się od siebie, każde skupione na własnych sukcesach i porażkach, jednocześnie pełne pretensji do tego drugiego, jakby przeszkadzali sobie nawzajem. 

Wieczorami siadywała w oknie, zbyt zmęczona, by się ruszać, trawiona marzeniami o sukcesach baletowych. Alabamie wydawało się, że jeśli osiągnie ten cel, pozbędzie się demonów, które nią rządziły - że jeśli udowodni swoją wartość, spłynie na nią spokój, który wydawał się jej możliwy tylko wówczas, gdy ma się pewność siebie - że poprzez medium tańca zdoła rozkazywać swoim emocjom, przywoływać miłość, współczucie albo szczęście siłą woli, bo zapewni im kanał, którym będą mogły płynąć. Znęcała się więc nad sobą bezlitośnie przez całe lato[2]. 

Znając losy Zeldy, trudno wierzyć w sukces Alabamy. Wciąż żyjesz w złudnym, przekonaniu, że będziesz w tym kiedyś dobra?[3] - pytał David, co samo w sobie jest już dość przygnębiające, a i dalszy ciąg rozmowy nie pozostawiał złudzeń. Źle się działo w małżeństwie artystów, gdy u jednego praca generowała sukcesy, u drugiego zaś frustrację.

Zatańcz ze mną ostatni walc to ciekawe spojrzenie na związek Fitzgeraldów, choć złagodzone zapewne ingerencją Francisa nie oddaje w pełni emocji, jakie starała się przekazać Zelda. Rozdarcie między rodziną a karierą jest tu wyraźne, a poetycki język jakim spisana jest historia, pełen metafor i porównań, wskazuje na wielką wrażliwość niespełnionej artystki. Listopad filtrował poranne powietrze w złoty puder, który wisiał nad Paryżem i zatrzymywał czas, aż poranek utrzymywał się przez cały dzień[4] pisze o jednym z tych dni, w których Alabama pracowała w szarym mroku studia i czuła się bardzo profesjonalnie w niewygodzie nieogrzewanego miejsca[5]. Coś jest w prozie Zeldy Fitzgerald, że ten poranek staje przed oczami, kontrastując z zimnym, zaciemnionym studiem, przebieralnią śmierdzącą klejem od point suszących się nad słabym płomieniem, zwietrzałą wodą kolońską i biedą[6]. Choć za tą efektowną, nastrojową prozą, nie kryje się wielka historia, to Zatańcz ze mną ostatni walc czyta się z przyjemnością, jaką niesie możliwość spojrzenia na czasy, w których żyć przyszło Fitzgeraldom, na ich małżeństwo oceniane z punktu widzenia Zeldy, a także obserwowanie jej samej, tańczącej w otoczeniu niespełnionych ambicji i marzeń.

pamięci Zeldy i Francisa S. Fitzgeralda

***

Książkę polecam

miłośnikom prozy Francisa Scotta Fitzgeralda

ciekawym jak wygląda spojrzenie Zeldy na małżeństwo ze Scottem

wielbicielom prozy pełnej poetyckich opisów

mającym za sobą Czuła jest noc Fitzgeralda (dla porównania)

***

[1] Harry T. Moore, Przedmowa (w:) Zelda Fitzgerald, Zatańcz ze mną ostatni walc, przeł. Katarzyna Janusik, Wyd. Pascal, 2014, s. 9.

[2] Zelda Fitzgerald, dz. cyt, s. 194.

[3] Tamże, s. 197.

[4] Tamże, s. 202.

[5] Tamże.

[6] Tamże, s. 203.

***

egzemplarz recenzencki

***

Zobacz też

Lans w Trójmieście z książką i kocia historia