Dan Simmons "Terror" [RECENZJA]

Lodowate powietrze z tunelu wpada do statku tak szybko, że omal nie gasi lampki. Crozier musi przysłonić ją dłonią. Migotliwy płomyk rzuca na ściany ładowni cienie obydwu mężczyzn.

Dwie długie deski zewnętrznego poszycia zostały wyłamane przez jakąś niewyobrażalną, ogromną siłę. W drżącym świetle lampy widać wyraźnie ślady ogromnych pazurów wyryte w drewnie - ślady pazurów wypełnione smugami nieprawdopodobnie czerwonej krwi[1].

Podróż w jedną stronę

Wyruszyli w drogę w 1845 roku. Szukali Przejścia Północno-Zachodniego, drogi morskiej łączącej Europę z Azją, biegnącej przez wody oblewające Archipelag Arktyczny. Pod dowództwem polarnika sir Johna Franklina, 129 marynarzy opuściło Anglię na dwóch okrętach, HMS Erebus i HMS Terror. Do domu już nie wrócili, Obydwie jednostki, porzucone przez członków ekspedycji trzy lata od opuszczenia portu, kiedy to umarła nadzieja na wyrwanie ich z lodowej pułapki, znaleziono dopiero niedawno (kolejno w 2014 i 2016 roku).

Jaki los spotkał uczestników wyprawy?

Dan Simmons w imponującej powieści Terror łączy fakty, przypuszczenia badaczy losów ekspedycji oraz efekty działania pisarskiej wyobraźni. Fundamenty historyczne są, a co na nich? Dramat i horror, przygoda i mroczny świat inuickich wierzeń. Mnóstwo emocji, surowy krajobraz, niebezpieczeństwo czające się w lodowym paku, tajemnicza, milcząca Inuitka i szereg interesujących bohaterów, których losy są przesądzone, a jednak trudno pozbyć się nadziei na to, że choć część z nich przeżyje to arktyczne piekło.

Lodowa pułapka

Jest 1847 rok. Lato okazuje się niewystarczająco długie, a natura nie dość podróżnikom przychylna, by udało się uwolnić okręty z lodowego paku. Mróz daje się we znaki, ciemność polarnych nocy i myśl o kolejnym zimowaniu w trudnych warunkach nie napawają optymizmem, a zapasy puszkowanej żywności kurczą się przerażająco szybko. Wiele konserw nienależycie przygotowanych przez dostawcę nie nadaje się do jedzenia. Na statku nie brak sytuacji konfliktowych, morale spada, za to rośnie napięcie.

To jednak nic w obliczu tego, co czai się w białym piekle. Coś potwornego wzięło na cel naszych bohaterów. Zamiary ma mordercze, o czym członkowie załogi Jej Królewskiej Mości szybko się przekonają. Arktyczne piekło ma swojego diabła, który atakuje z zaskoczenia i wygląda na to, że nie spocznie, póki nie wykończy marynarzy, jeden po drugim.

Nie brak w tej powieści scen widowiskowych, zapierających dech, jak dramatyczne starcia z potworem. Nie brak takich, które uderzają swoją abstrakcyjnością, jak karnawał mający ratować morale marynarzy. Karnawał zwieńczony scenami, których nikt z jego uczestników nawet sobie nie wyobrażał.

Koszmar

Dan Simmons wspaniale oddaje koszmar członków wyprawy. Opisy dramatycznych zmagań z kolejnymi przeciwnościami są ogromnie sugestywne. Ciarki biegną po plecach, napięcie nie spada, realizm kolejnych scen działa na wyobraźnię. Ta plastyczność kadrów jest niesamowita, a mimo drobiazgowości, z jaką autor maluje realia, nie nuży ani przez moment. Przeciwnie, każdą kolejną stronę czyta się z rosnącym zainteresowaniem o codziennych trudach, zmaganiach z żywiołem, konfliktach i nadziejach, walce o przetrwanie na tak niegościnnych terenach. O tym, jak starannie i sugestywnie autor przedstawił owe zmagania z przyrodą, niech świadczy pozytywna opinia dr hab. Grzegorza Rachlewicza z Zakładu Geoekologii UAM (nota bene mojego opiekuna roku na studiach), którą znajdziecie w posłowiu.

Dzięki owej drobiazgowości i plastyczności, kolejne kadry stają jak żywe przed oczami. Z kolejnych stron wybrzmiewa koszmar odmrożeń, krwawiących ran, pękających zębów, amputowanych członków, głodu, strachu. Pod pokładem słychać odgłosy żerujących szczurów, smród niemytych ciał i niepranej odzieży wypełnia kajuty, dotknięcie metalu gołą skórą grozi utratą tejże, pierwsze objawy szkorbutu napełniają niepokojem, a czające się na lodzie monstrum wzbudza blady strach.

Z nieprzystosowaniem Anglików do trudnych warunków kontrastuje zaradność Inuitów. Są traktowani przez naszych bohaterów z pogardą, jak prymitywny lud, a jednak to oni potrafią wyczaić i upolować zwierzynę tam, gdzie przerasta to marynarzy, to oni opanowali sztukę budowli igloo, lokum o wiele praktyczniejszego od zimnych, nasiąkających wilgocią namiotów, to oni zapewniają swym ciałom ciepło chroniąc je zwierzęcymi skórami, podczas gdy członkowie ekspedycji pocą się i marzną w niepraktycznych, wielowarstwowych strojach.

Wprowadzenie do fabuły Inuitów dało autorowi sposobność wplecenia w nią świata ich wierzeń. Dan Simmons świetnie tę możliwość wykorzystał, by historię ubarwić, napięcie podnieść, poczucie strachu spotęgować.

Jakby nigdy nie istnieli...

By dać jak najpełniejszy obraz wyprawy, Dan Simmons oddaje głos różnym bohaterom. Ci opowiadają o tym, co tu i teraz, ale często uciekają we wspomnienia, dzięki czemu poznajemy też zdarzenia z początku wyprawy. Wśród narratorów, są m.in. dowódca wyprawy, sir John Franklin, dowodzący Terrorem komandor Crozier, doktor Harry D.S. Goodsir (który w powieści przechodzi wspaniałą przemianę i do tej pory uśmiecham się na myśl, jaki numer wywinął w finale) czy poczciwy porucznik Irving, moja ulubiona postać. Dzięki temu spoglądamy na kolejne zdarzenia z różnych perspektyw, tak najważniejszych oficerów, jak i marynarzy znajdujących się niżej w hierarchii.

Autor zadbał o postacie tak pierwszego, jak i drugiego planu. Wśród tych drugich wyróżnia się Cornelius Hickney, bohater, który polubić się nie da, ale emocje wzbudza jak mało kto (wspaniały wątek boga!).

Jest tylko jedna rzecz, która w tej niesamowitej powieści mnie drażniła, a mianowicie powtarzające się wyliczanki zmarłych marynarzy. Autor wrzuca je z upodobaniem co jakiś czas, rozszerzając o kolejne nazwisk. Zdecydowanie zbędny zabieg.

Terror to powieść, którą pochłania się ze wstrzymanym oddechem. To pełen emocji obraz walki o przetrwanie w skrajnie nieprzyjaznych warunkach. Czy wizja Dana Simmonsa może być bliska prawdy? Być może nigdy się tego nie dowiemy. Ale bez wątpienia warto ją poznać.

Ludzie i łodzie zniknęli w szarości, jakby nigdy nie istnieli[2].

Dan Simmons
Terror
Wyd. Vesper
2015
692 strony

[1] Dan Simmons, Terror, przeł. Janusz Ochab, Wyd. Vesper, 2015, s. 47.

[2] Tamże, s. 559.