Jaume Cabré "Jaśnie pan" Śpiewająca żabojadka z odciętą dekapitacją

Jaume Cabré
Jaśnie pan
Wyd. Marginesy
2015
448 stron

- Jaśnie panie, mój syn nie jest mordercą.

- Doprawdy?[1]

Kataloński pisarz Jaume Cabré ma trzy znane mi twarze i pewnie wiele takich, których jeszcze nie miałam okazji poznać. Pierwsza z jego powieści, która pojawiła się na polskim rynku, Wyznaję, okazała się nie lada wyzwaniem czytelniczym, ale i wspaniałą przygodą literacką oraz muzyczną, wędrówką do różnych miejsc i czasów, fascynującą opowieścią. Rok później ukazały się Głosy Pamano i znów teraźniejszość splotła się z przeszłością, gdy za sprawą dzienników, pewna nauczycielka poznaje dramatyczną historię katalońskiego miasteczka i jej mieszkańców. Powieść ta okazała się dużo łatwiejsza w odbiorze, a autor skupił się raczej na snuciu opowieści niż literackich eksperymentach. 

Po lekturze Jaśnie pana, trzecie wydanej w Polsce powieści Jaume Cabré poznałam zupełnie inne oblicze pisarza. Wcześniej dał się poznać jako wspaniały opowiadacz i językowy ekwilibrysta, teraz potwierdziło się to, co zaobserwowałam na ubiegłorocznym spotkaniu autorskim Katalończyka w Krakowie - pisarz ma fantastyczne poczucie humoru.

Ilekroć patrzę na tytuł powieści, mam na twarzy szeroki uśmiech. Przypomina mi się scena, w której tytułowa postać walczyła o to by tytułem owym tytułować go nieustannie, by tytułowanie owo stało się nawykiem, dla tytułującego równie oczywistym jak dla tytułowanego. Nie wiem ile razy zwrot "jaśnie pan" pojawia się w powieści, ale w scenie, w której jaśnie pan Rafel Massó i Pujades, cywilny prezes Trybunału Królewskiego w Barcelonie (czujecie powagę sytuacji i stanowiska?), usiłuje wytresować swego służącego, by ten nie zapominał o kończeniu każdego zwrotu formułą "jaśnie panie", występuje on dwadzieścia cztery razy, a cała scena jest przekomiczna.

Jaume Cabré, Kraków 2015

Rafel Massó i Pujades to w ogóle postać dość ciekawa. Wraz z małżonką Marianną, stanowią pretensjonalny, dość żałosny duet, który robi co może, by w społeczności barcelońskiej cieszyć się uznaniem i wysoką pozycją, by być postrzeganym lepiej niż na to zasługuje (choć oni są przekonani o swej wybitności). Choć nie są wysoko urodzeni, robią, co mogą, by wpasować się w towarzystwo wyższych sfer i pokazać wszystkim, jacy są wpływowi, wyrafinowani i obyci. Sami zresztą zobaczcie.

Scena pierwsza.

W pałacu Massó odziedziczonym po poprzednio tam rezydującej rodzinie Rocamora znajduje się kapliczka, w kapliczce zaś małe, ciemne pomieszczenie z witrażowym oknem przedstawiającym herb Rocamora. Mina zrzedła małżonkom, bo przecież jak to tak?! Cudzy herb we własnej kaplicy, na własnym oknie? Rozmowa potoczyła się więc w ten deseń: Trzeba jak najszybciej wstawić tam nasz herb. Ależ Rafelu, my nie mamy herbu. Trudno, coś wymyślimy[2].

Oklaski.

Scena druga.

Don Rafel na kolację jadł ostrygi, a do tego młode białe wino, lekko musujące. Nie żeby lubił ostrygi, ale wypadało od czasu do czasu wyrzucić do śmieci domu Massó skorupy świadczące o tym, że w pałacu podawano ostrygi[3].

Owacje na stojąco.

Barcelońskie sfery wyższe Jaume Cabré charakteryzuje z lekkością i humorem, a przy tym bardzo celnie, świetnie obrazując panujące tam stosunki (określenie to można interpretować dwojako, jako, że łóżkowe igraszki są tu niezwykle istotną kwestią). Nietrudno odnieść wrażenie, że za każdą decyzją podjętą przez katalońską śmietankę towarzyską, kryje się jakaś korzyść, intryga, trampolina do sukcesu. Sposoby jakimi dążą do osiągnięcia celu bywają to zdumiewające, to zabawne.

Rafel Massó trzyma się stołka, na którym mu wygodnie i z którego może z wyższością spoglądać na maluczkich, co to nie potrafili zapewnić sobie awansu społecznego. Wiedzie mu się nieźle, choć gniecie go pewna tajemnica, a serce (członek?) zamiast do żony, wyrywa mu się do niedostępnej, biuściastej sąsiadki, którą podgląda przez lunetę licząc na to, że ujrzy nieco więcej, niż to, co zwyczajowo wyłania się z dekoltu. Jeszcze więcej w jego życiu komplikuje fakt, że w jednym z barcelońskich hoteli znaleziono ciało wybitnej śpiewaczki z Orleanu. Jako sędzia, Rafel musi się sprawą zainteresować. Jako mężczyzna z paskudnym sekretem, musi to zrobić tym bardziej. W jego przekonaniu, postać domniemanego mordercy stanowi dla niego ogromne zagrożenie.

Oskarżony o morderstwo młody poeta wszystkiego się wypiera, ale pech chce, że śmierć młodzieńca jest komuś bardzo na rękę, a ponieważ jedyne alibi właśnie wcieliło się do wojska i ruszyło na zachód, chłopak ma marne szanse na wywinięcie się od stryczka. Póki co, trwają przesłuchania.

Jaśnie pan to jednak coś dużo więcej niż kryminał. Autor przenosi czytelników do Barcelony z 1799 roku, charakteryzuje czasy i miejsca, oprowadza po salonach i mieszczańskich zakątkach, wrzuca w świat namiętności, wyrachowania, intryg, walki o władzę, korupcji. Akcję wpisuje w historyczne tło, opisuje strukturę władzy, zaznajamia z działaniami Bractwa Krwi i Arcybractwa Matki Bożej Opuszczonej. Pokazuje jak majętni wykorzystują bogactwo, a zajmujący wysokie stanowiska, daną im w ten sposób władzę. Zestawia świat artystów ze światem karierowiczów, opisuje dewotki zaangażowane w życie Kościoła, które seks uznają tylko w ramach prokreacji, po czym kieruje uwagę czytelników na nagie biusty, wyuzdane pozy, sprośne rysunki, namiętne orgietki, nieprzyzwoite myśli. 

Tłumaczka powieści Jaume Cabré, Anna Sawicka, wyszła na przeciw tym, którzy o tamtych czasach wiedzą niewiele, we wstępie rozjaśniając kilka kwestii, które sprawiają, że powieść staje się o wiele łatwiejsza w odbiorze. Sam autor także niczego nie komplikuje. Ci, dla których Wyznaję okazało się zbyt eksperymentalne językowo, bez trudu odnajdą się w świecie jaśnie pana, humorystycznej (choć bardziej dla czytelników niż bohaterów) opowieści z wątkiem kryminalnym i Beethovenem w tle, za to bez zdań kosmicznie złożonych, choć niekiedy seksualnie rozpasanych i niepozbawionych zwrotów uznawanych za wulgarne.

Sporo w tej powieści komizmu słownego, sytuacyjnego i zabawnych postaci. Mniej lub bardziej subtelna ironia towarzyszy bohaterom nieustannie i pewnie można byłoby się śmiać do rozpuku, gdyby w celi nie gnił oskarżony o morderstwo poeta. Jemu nie jest do śmiechu i czytelnikowi także nie będzie, gdy zajrzy do niego choć na chwilę, gdy będzie towarzyszył walczącemu o sprawiedliwość ojcu lub przeczyta list do skazanego od wędrującego z wojskiem kumpla, w którym tenże kaligrafuje np. Pisz do mnie! Przyślij mi Twoje wiersze! Myśl nad librettem opery! Ciesz się życiem, mój kochany, Andreu![4] 

klasztor w Pedralbes

W tej powieści jest jeszcze jeden ważny bohater. Ma na imię Ciset, cierpi po stracie żony i właściwie niewiele o nim początkowo wiemy. W końcu wyjdzie jednak z cienia, wyjdzie i opowie historię. A wtedy czyjś świat się zawali. Okaże się, że można przyjść znikąd i być kimś, ale nie jest to stan, którego nie można odwrócić. 

Niezbadane są wyroki opatrzności. Równie niepojęte prawa rządzą pechem. A jak się komuś w życiu nie wiedzie, to nic tylko siąść i płakać, bo jak wszyscy wiedzą, skoro szczęście się od ciebie odwróciło, żaden bunt nie pomoże, równie dobrze możesz sikać pod wiatr albo pluć w niebo[5].

Tymczasem wsłuchajmy się w krążące po Barcelonie plotki. Ludzie mówią, że zamordowano śpiewającą żabojadkę. 

- Mówią, że odcięli jej głowę.(...) Że jej odcięli dekapitację[6].

Doprawdy, powiadam wam. Zbrodnie w stolicy Katalonii bywają zdumiewające.

***

Książkę polecam

miłośnikom powieści z wątkiem kryminalnym

wielbicielom książek humorystycznych

chcącym przenieść się do Katalonii z końca XVIII wieku

poszukującym powieści z wątkiem barcelońskim

ciekawym życia wyższych sfer Barcelony w końcu XVIII wieku

***

[1] Jaume Cabré, Jaśnie pan, przeł. Anna Sawicka, Wyd. Marginesy, 2015, s. 133.

[2] Tamże, s. 92.

[3] Tamże, s. 208.

[4] Tamże, s. 212.

[5] Tamże, s. 395.

[6] Tamże, s. 67-68.

***

Przeczytaj też

Jaume Cabré Wyznaję - recenzja

Jaume Cabré Głosy Pamano - recenzja

Jaume Cabré  - fotorelacja ze spotkania autorskiego w Krakowie
Z książką po... Barcelonie
Barcelona na blogu