John Boyne "Chłopiec na szczycie góry" [RECENZJA]

Dawno dawno temu, sięgnęłam po książkę, której autor nie był mi znany, a tytuł nic mi nie mówił. Wciągnęłam się, a nawet wzruszyłam. Później obejrzałam film na jej podstawie i efekt był podobny. To był Chłopiec w pasiastej piżamie Johna Boyne'a, powieść z rozdzierającym serce finałem. Mając w pamięci tamte emocje, bez zastanowienia sięgnęłam po Chłopca na szczycie góry tego samego autora. Co tu dużo mówić - liczyłam na podobne wrażenia.

Ludzie w mundurach

Nie trzeba być Poirotem, by odgadnąć, że znów będziemy śledzić losy kilkuletniego chłopca, a motywy wojenne przytłoczą jego (i naszą) rzeczywistość. Wystarczy spojrzenie na tytuł i okładkę. Przez moment obawiałam się kalki, ale nie, to zupełnie inna historia, choć także chwytająca za serce.

- A czy ty wiesz, Pierrot, dlaczego ludzie noszą mundury? - spytał kierowca.
Chłopiec pokręcił głową.
- Bo każdy umundurowany uważa, że może robić wszystko, co chce.
- Ernst! - upomniała go Beatrix.
- Że może traktować innych tak, jak nigdy by nie mógł, nosząc normalne ubranie. Mundury pozwalają nam praktykować okrucieństwo bez poczucia winy, te wszystkie trencze z pagonami, buty z cholewami...[1].

Pierrot to nasz główny bohater. Ma siedem lat i mieszka z mamą, Francuzką, w Paryżu. Ojciec, z pochodzenia Niemiec, nie żyje. Zniszczyła go wojna, choć nie zginął na froncie. Wojna jednak zabrała mu wszystko. Szczęście, ciepłe spojrzenie, zdrowie, rozum, wreszcie chęć życia.

A potem przychodzi dzień, w którym umiera także matka chłopca. Wokół nie ma nikogo, kto mógłby zaopiekować się dzieckiem. Pierrot trafia więc do sierocińca, skąd w końcu zabiera go ciotka. Tak zaczyna się nowy rozdział w życiu chłopca. Ten, w którym jego świat wywraca się do góry nogami. Ten, w którym nie ma miejsca na niewinność.

Prosta historia o skomplikowanych emocjach

Nowym domem Pierrota okazuje się rezydencja... Adolfa Hitlera. Ciotka chłopca jest tu gosposią, a on sam szybko staje się maskotką führera. Jak gąbka chłonie to, co mówi ten nerwowy pan z dziwnym wąsem, który wzbudza popłoch u służących i respekt u żołnierzy. Zaczytuje się w książkach pokroju Mein Kampf i z dumą towarzyszy Hitlerowi, gdy tylko ten go wezwie (a robi to coraz częściej). Płaszczyk niewinności zsuwa mu się z ramion. Buty salutującego chłopca miażdżą go bezpowrotnie.

Chłopiec na szczycie góry Johna Boyne'a jest prostą historią o skomplikowanych emocjach. To świetna opowieść przede wszystkim dla młodszych czytelników, ale i dorosłemu zapewni nieco refleksji. Cała magia tej książki tkwi właśnie w jej prostocie. Niewydumanych opisach, niezagmatwanych zdaniach. Autor potrafi pisać subtelnie, a jednocześnie uchwycić dramat sytuacji.

Mamy tu bohatera, który mimo młodego wieku ma już za sobą sporo trudnych przeżyć. Jako pól-Niemiec, pół-Francuz przyjaźniący się niegdyś z żydowskim chłopcem, ma dodatkowe trudności w odnalezieniu się w chorej rzeczywistości II wojny światowej. Bez wątpienia to, co dzieje się z Pierrotem ma dramatyczny charakter, a obserwowanie w jaki sposób bez większego trudu można ukształtować młodego człowieka wedle swojego pomysłu, jest dość przygnębiającym doświadczeniem.

Splugawiona niewinność

W Chłopcu na szczycie góry ujmuje wrażliwość z jaką pisarz podchodzi do tematu, bolą zmiany dokonujące się w małym bohaterze, którego historię początkowo śledzi się ze wzruszeniem. John Boyne udowadnia, że o trudnych, ważnych sprawach można pisać bez zadęcia, bez patosu i stosowania tanich chwytów. Druga wojna światowa i postać Hitlera dodają historii dramaturgii, a przy okazji stają się pretekstem do rozmowy o wojnie i tym, co mundur może zrobić z człowiekiem.

Mimo subtelnego podejścia, autor serwuje silne emocje, które dodatkowo przybierają na sile, gdy czytelnik uświadomi sobie, jak bardzo uniwersalna jest to historia. Nietrudno sobie wyobrazić podobną historię w zupełnie innych realiach. Bliższych, bardziej współczesnych.

Dziećmi tak łatwo manipulować. John Boyne udowadnia to w rozpisanej na trzy akty powieści Chłopiec na szczycie góry,  opowiadając o trudnym dorastaniu, szukaniu swojego miejsca, przyjaźni, miłości, nienawiści, manipulacji, zdradach, zaufaniu i konsekwencjach działań. Niekiedy tak bolesnych i nieodwracalnych. I choć nie przeżyłam takie wstrząsu jak w czasie lektury Chłopca w pasiastej piżamie, to i ta powieść dostarczyła mi sporo emocji.

Czy to naprawdę aż takie łatwe dla niewinności: dać się splugawić?[2]

John Boyne
Chłopiec na szczycie góry
Wyd. Replika
2017
272 strony

***

Książkę polecam

miłośnikom prostych, ale poruszających historii

szukającym powieści związanych z tematyką II wojny światowej
wielbicielom opowieści snutych z punktu widzenia dziecka
szukającym motywu przemiany bohatera
poszukującym  książek dających do myślenia

***

[1] John Boyne, Chłopiec na szczycie góry, przeł. Tomasz Misiak, Wydawnictwo Replika, 2017, s. 102.
[2] Tamże, s. 245.

***