Waldemar Ciszak, Michał Larek "Mężczyzna w białych butach" [RECENZJA]

Waldemar Ciszak, Michał Larek
Mężczyzna w białych butach
Wyd. Czwarta Stron
2016
328 stron

To nie jest literatura faktu, choć historia ta wydarzyła się naprawdę. Był początek lat dziewięćdziesiątych, gdy zupełnie niepozorny mężczyzna, jeden z tych, których nie zapamiętasz nawet wtedy, gdy zderzysz się z nim w drzwiach, wyruszył na wyjątkowo paskudną wyprawę po polskich osiedlach.

Okradł kilkadziesiąt mieszkań. W Słupsku i Krakowie, w Lublinie i Wejherowie, w Częstochowie i Bydgoszczy. W wielu innych miastach.

Na tym się jednak nie skończyło. 

Mężczyzna w białych butach Waldemara Ciszaka i Michała Larka to nie jest opowieść o złodzieju. To historia mordercy i gwałciciela. 

Mordercy i gwałciciela dzieci.

Jedna historia, różne perspektywy

Miała okazję wysłuchać Michała Larka krótko opowiadającego o tej książce. Wspominał wówczas o zmiennej optyce, o spoglądaniu na tę historię z różnych perspektyw. I faktycznie, to bardzo udany zabieg po pozwala przyjrzeć się sprawie szerzej. Pisarski duet wchodzi nie tylko w białe buty mordercy, ale i wiele innych par obuwia - od dziecięcych przez rodzicielskie po policyjne. Wprawdzie nie oddaje głosu bohaterom, lecz trzyma się narracji trzecioosobowej, ale krótkie rozdziały tasuje tak, byśmy raz towarzyszyli przyszłej ofierze mordercy, innym razem ojcu opłakującemu śmierć syna, byśmy to śledzili myśli i poczynania nadkomisarza z poznańskiej policji, to znów samego mordercy.

Inna rzecz, że zabrakło mi tu głębszego, bardziej psychologicznego podejścia. Michał Larek i Waldemar Ciszak nie starają się budować mocnych profili psychologicznych postaci. Krótkimi rozdziałami, niezbyt rozbudowanymi zdaniami, częstymi zmianami kadrów i licznymi dialogami dynamizują akcję nadając całości charakter bardziej rozrywkowy niż dramatyczny. Sporo czasu poświęcają śledczymi, dzięki czemu dość szczegółowo poznajemy sposób w jaki prowadzone było dochodzenie. Doświadczenie dziennikarskie i czytelnicze Michała Larka oraz prokuratorskie Waldemara Ciszaka sprawiły, że to właśnie te sceny są najbardziej realistyczne. Ciekawe są też te rozdziały, w których towarzyszymy mordercy, obserwując jego "polowania" czy przesłuchania. Jego postać wzbudza mieszane uczucia. Z jednej strony jego wina jest bezsprzeczna, a fakt, że ofiarami są dzieci dodatkowo pogrąża go w naszych oczach. Z drugiej, budzi też odrobinę współczucia, jako postać żałośnie słaba.

Te dramaty wydarzyły się naprawdę

Michał Larek - 1/2 pisarskiego duetu
Poznań 2016

Dreszcz przechodzi na myśl, że ta historia wydarzyła się naprawdę. Choć Mężczyzna w białych butach dość delikatnie przeprowadza czytelników przez tamte zdarzenia sprzed ponad dwóch dekad to jednak ciężar tamtych zdarzeń osiada na czytelniczych barkach. I przygniata, wcale nie tak delikatnie. Bo nie trzeba szczegółów, nie trzeba epatowania przemocą, by zrozumieć ohydę zbrodni dokonanych na naiwnych chłopcach. Na dzieciach z kluczami na szyi, które miały po prostu pecha i ufność wymalowaną na twarzach. Dzieciak zwabiony pod byle pretekstem do mieszkania rodziców, mógł liczyć wyłącznie na szczęście. W kilku przypadkach tego szczęścia zabrakło.

Akcja powieści rozgrywa się głównie w Poznaniu, bo to tu miały miejsce zdarzenia kluczowe dla akcji. Zjawimy się też na moment w innych miastach, bo morderca nie próżnuje. Zmienia miejsca. Trudno go przez to znaleźć, bo kto wie gdzie uderzy tym razem.

Do ilu tragedii będzie musiało dojść nim policjanci wpadną na trop?

Zdarzenia, które wstrząsnęły Polską

Za sprawą tych wszystkich zabiegów, które wymieniłam wcześniej (krótkie rozdziały, dużo dialogów itp.) Mężczyznę w białych butach czyta się bardzo szybko. Książka ta łączy w sobie kryminał i reportaż. Z jednej strony bazuje na prawdziwych zdarzeniach, a jej strony zasiedlają rzeczywiste postaci, z drugiej przybiera formę fabularną, dzięki czemu pewne sceny rozgrywają się na naszych oczach w sposób silniej działający na wyobraźnię niż beznamiętnie podane fakty. Jest mocno osadzona w miejscu i czasie. Padają nazwy osiedli (ku mojej zgrozie, także pewne poznańskie osiedle, na którym przez jakiś czas mieszkałam), pojawiają się wzmianki o innych wydarzeniach rozgrywających się w tym czasie, co akcja powieści. Pisarski duet nie stara się jednak tworzyć zbyt szczegółowego tła, opowiadać o Polsce lat 90' (jak choćby zrobił to Łukasz Orbitowski w Innej duszy). Skupiają się głównie na śledztwie.

Autorzy uzupełnili fabułę rzeczywistymi artykułami autorstwa "Żuka", jakie w 1991 roku pojawiały się na łamach Expressu Poznańskiego oraz rozmową z psychoanalitykiem, Wojciechem Hańbowskim. Pod koniec książki kserokopie artykułów i fotografia sprawcy upewnią nas w tym, że nie to nie wymysł dziennikarza i prokuratora, którzy pewnego dnia postanowili wspólnie napisać książkę, a historia, która na początku lat 90' wstrząsnęła całą Polską. 

Czy zaangażowanie śledczych, prasy, telewizji (pojawia się tu także Michał Fajbusiewicz ze swoim programem kryminalnym 997) i społeczeństwa pozwoli uniknąć kolejnych gwałtów i morderstw dokonanych na nieletnich chłopcach? Jeśli znacie, pamiętacie tę historię, nie czeka Was zbyt wiele niespodzianek, lecz możliwość spojrzenia na nią z różnych perspektyw, co bez wątpienia jest dużym plusem tej publikacji. Jeśli jej nie znacie, w pakiecie otrzymacie także zaskoczenie finałem. Sama wolałabym inne, ale cóż... To napisało życie.

Michał Larek na Poznańskim Festiwalu Kryminału Granda opowiadał o Mężczyźnie w białych butach
(na scenie od lewej: prowadząca Anna Misztak oraz Mariusz Czubaj, Michał Larek, Krzysztof M. Kaźmierczak,
Ewa Przydryga, Vincent V. Severski)

***

Książkę polecam
miłośnikom prawdziwych historii
szukającym książek o seryjnych mordercach
wielbicielom historii kryminalnych
mieszkańcom Poznania
ceniącym dynamiczną akcję