Agnieszka Haska, Jerzy Stachowicz "Bezlitosne. Najokrutniejsze kobiety dwudziestolecia międzywojennego"

Agnieszka Haska, Jerzy Stachowicz
Bezlitosne. Najokrutniejsze kobiety
dwudziestolecia międzywojennego
Wyd. Akurat
2015
352 strony

Statystyki policyjne mówią jasno: wśród podejrzanych o dokonanie przestępstw znaczący odsetek stanowią mężczyźni[1]. I nie ważne, czy mowa tu o gwałtach, zabójstwach, udziałach w bójkach, rozbojach, wymuszeniach, czy kradzieżach - w każdej z tych kategorii prym wiodą mężczyźni. 

Nie znaczy to, że płeć piękna, płeć słaba, płeć zalotnie trzepocząca rzęsami, nie potrafi dać się we znaki i nie widnieje w policyjnych kartotekach. Panie potrafią być przebiegłe, bezwzględne, bezlitosne. Czasami zmusza je do tego sytuacja, bywa, że pod wpływem chwili czynią coś, co przykleja do nich etykietkę przestępczyń, są też i takie, które świadomie żyją na bakier z prawem, taki wybierając sobie sposób na życie.

Tak jest teraz, tak było kiedyś.

O takim "kiedyś" sprzed niespełna stu lat, piszą Agnieszka Haska i Jerzy Stachowicz w książce Bezlitosne. Najokrutniejsze kobiety dwudziestolecia międzywojennego.

Kalendarium zbrodni

Mam problem z oceną tej publikacji, bo z jednej strony doceniam ogrom pracy, jaki włożyli autorzy w jej powstanie, z drugiej - początkowe zaintrygowanie ze strony na strony przechodziło w znużenie natłokiem informacji.

Agnieszka Haska i Jerzy Stachowicz postanowili nie skupiać się na konkretnych przypadkach, lecz przedstawić czytelnikom całą plejadę polskich przestępczyń dwudziestolecia międzywojennego, kobiety, o których było głośno, ale i takie, o których ówczesne gazety ledwie wspomniały. Ten zabieg sprawił, że z jednej strony mamy ciekawe kalendarium przestępstw, panoramiczny obraz tego, co się w tamtych czasach za sprawą kobiet wpisywało w kroniki policyjne, z drugiej - duże nagromadzenie nazwisk i faktów sprawia, że niewiele z nich zapisuje się w pamięci mocniej, na dłużej. 

Tę książkę najlepiej czytać na raty, jako przerywnik między innymi lekturami. To pozwoli na stopniowe przyswajanie zawartej w niej wiedzy. W przeciwnym razie, w głowie może zostać jedynie chaos i kilka najbardziej zaskakujących czy zabawnych sytuacji.

Od arystokratek do prostytutek

Autorzy podzielili Bezlitosne. Najokrutniejsze kobiety dwudziestolecia międzywojennego na dziewięć rozdziałów, skupiając się w nich na różnych typach zbrodni i zbrodniarek. Zaczęli od przestępczyń najbardziej znanych. Skazanej za zabójstwo guwernantki Rity Gorgonowej, której proces określany jest mianem najgłośniejszego w II Rzeczypospolitej. Aleksandry Piotrowskiej vel Dybowskiej podejrzewanej o uduszenie swej krewnej. Heleny Macoch, wspólniczki w wielu przestępstwach, bohaterki więziennych ballad. 

Najciekawsze jednak są zapomniane dzisiaj przedwojenne przestępczynie, których nazwiska można odnaleźć, wyłącznie wertując stare gazety. Stąd to one są głównie bohaterkami niniejszej książki, będącej podróżą przez wszystkie warstwy społeczne - od arystokratek poprzez służące aż do prostytutek - oraz różne rodzaje przestępstw, od pospolitych kradzieży i oszustw poprzez zabójstwa z miłości i dla miłości aż do szpiegostwa[2].

Dalej piszą nie tylko o zabójczyniach znanych i mniej znanych, ale i oszustkach, złodziejkach, szpiegach. O profesjonalnych przestępczyniach i o kobietach, które popełniły zbrodnię w afekcie. O wykroczeniach powodowanych miłością, nienawiścią, emocjami odbierającymi zdolność racjonalnego myślenia, ale także o planowanych, wyrachowanych czynach, o zbrodniarkach działających bez skrupułów i litości.

To niepokojąco, to... zabawnie

Tytuł książki jest nieco na wyrost, bo wiele z opisywanych w niej przestępstw, zupełnie doń nie pasuje. Nie każda z opisywanych kobiet zasługuje na miano okrutnych i bezlitosnych. Niektóre popełniają zbrodnie w afekcie. Tylko część opiera się na planowanych, bezwzględnych działaniach. Są też takie, które mimo przestępczego charakteru, spowodują rozbawienie u miłośników czarnego humoru. Wśród takich historii jest choćby przypadek Marii Mikołajczykówny, lat 38, która postanowiła pozbyć się ciężaru staropanieństwa korzystając z niestandardowych metod. Cóż, kiedy tradycyjne zawodzą, pomysły do głowy przychodzą różne. Maria w broszurze Sekret miłości znalazła przepis, na wzbudzenie żądz wśród przedstawicieli płci brzydkiej[3]. Do jego realizacji potrzebowała: żelazny garnek, tłuczek i mięso. Problem w tym, że owym mięsem miało być serce... trupa przystojnego mężczyzny. Na szczęście do morderstwa nie doszło, ale do profanacji zwłok jak najbardziej. I pewnie sprawa nie wyszłaby na jaw, gdyby garnek nie był pożyczony, a jego właścicielka podejrzliwa. Oddanie cuchnącego trupem naczynia znalazło swój finał w sądzie. 

Ot, przykład na to, że charakter przestępstw może być różny, motywacje zdumiewające, a wpaść można z głupiego powodu.

Bezlitosne kobiety, bezlitosne brukowce

Na końcu Bezlitosnych znajdziecie bibliografię, ale jest tu także coś więcej, co bez wątpienia czyni lekturę atrakcyjniejszą. Książka jest bogato ilustrowana. Są tu nie tylko zdjęcia, ale przede wszystkim liczne artykuły jakie można było znaleźć w gazetach dwudziestolecia międzywojennego. Wśród źródeł, z których korzystali autorzy, są zarówno Wiadomości Literackie, jak i Wiadomości Brukowe, Gazeta Lwowska i Przyjaciel Ludu Kaszubskiego. Kopie tych artykułów często stanowią akcent... humorystyczny. Już same tytuły i nagłówki wywołują uśmiech, a i treść czasami działa podobnie, to za sprawą dziennikarskiego poczucia humoru, to dzięki dawnej polszczyźnie, która dziś momentami brzmi zabawnie. 

Niedyplomatyczna przygoda pewnego dyplomaty w Warszawie. 

"Herod-baba" w Milanówku. Podstępnie przywłaszczyła sobie rewolwer i gradem kul powitała swego zięcia.

Tragedia chudego narzeczonego. Narzeczona chciała, by przybyło mu 20 kilo. Kradła więc prowianty i ciastka i tuczyła go solidnie.

Gradem kul zasypali się - mąż z przyjacielem żony. Wszystkie strzały na szczęście - niecelne.

Szkoda tylko, że czasami artykuły są tak pomniejszone, że ich odczytanie może sprawiać trudność. 

Przewodnik po świecie kobiecych zbrodni

Spodziewałam się książki dopracowanej i bogatej w informacje, i taką dostałam. Przyznaję jednak, że od pewnego momentu czytało mi się ją ciężko, no i chyba wolałabym jednak lekturę w mniejszym stopniu opartą o brukowe doniesienia. Historii i postaci jest tu sporo, ale autorzy nie poświęcają im zbyt wiele czasu. Warto nastawić się na coś, czemu bliżej do kalendarium zdarzeń niż powieściowej przygody kryminalnej. Agnieszka Haska i Jerzy Stachowicz są wykładowcami akademickimi i myślę, że w tym należy upatrywać takiej, a nie innej formy książki - bogactwa faktów, oparcia o liczne źródła, ale też surowego języka, którym przekazują wiedzę, nie emocje. Spodziewajcie się więc raczej informacji, a nie wrażeń. 

Dla miłośników tematyki kryminalnej Bezlitosne. Najokrutniejsze kobiety dwudziestolecia wojennego to lektura, której nie warto pomijać. Może nie należy do lektur pasjonujących, dla których zarywa się noce, ale zawiera ciekawe informacje i staje się przewodnikiem po świecie kobiecych zbrodni okresu międzywojnia, okresu budowy Polski niepodległej i... emancypacji kobiet. 

***

Książkę polecam

miłośnikom prawdziwych historii kryminalnych

wielbicielom dwudziestolecia międzywojennego

ciekawym kobiecych zbrodni okresu międzywojnia

***

[1] www.statystyki.policja.pl

[2] Agnieszka Haska, Jerzy Stachowicz, Bezlitosne. Najokrutniejsze kobiety dwudziestolecia międzywojennego, Wyd. Akurat, 2015, s. 18.

[3] Tamże, s. 65.

***