Patrycja Gryciuk "450 stron" A miało być tak fascynująco...

Patrycja Gryciuk
450 stron
Wyd. Czwarta Strona
2015
416 stron

Pisarka o pisarzach. Książka o książkach. Kryminał o kryminałach. Zbrodnie naśladujące zbrodnie. 

Taki zestaw wystarcza, by zainteresować miłośnika literatury do sięgnięcia po lekturę, która go zapewnia. Zwłaszcza, jeśli ów miłośnik wprost przepada za literaturą spod znaku przestępstw, tajemnicy i śledztw.

Kryminał Patrycji Gryciuk 450 stron to opowieść o tym, co może się wydarzyć, gdy dzieło powieściopisarza godzi w czyjś interes. W grę wchodzi szantaż, zastraszanie, pozew, a nawet rozlew krwi. Tej prawdziwej, nie fikcyjnej. Lars Washington i Wiktoria Moreau, bohaterowie książki, którzy sami także książki piszą, wpakowali się w kabałę, która początkowo była niepokojąca, a z czasem przerodziła się w niebezpieczną rozgrywkę. Oboje dali się poznać jako świetni twórcy kryminałów, które błyskawicznie znikały z półek, szybko zyskując statusy bestsellerów.

Nagle wszystko poszło nie tak i nie chodzi tu o spadek zainteresowania czytelników. Jest dużo, dużo gorzej.

Powieść Trupy na rzece Hudson autorstwa Larsa Washingtona opowiadała historię fikcyjnego koncernu farmaceutycznego Ibico, który wypuścił na rynek profilosan: pierwszy, bardzo skuteczny lek na syndrom Attaka. Na początku, w fazie testów na zwierzętach, lekarstwo było rewelacyjnie oceniane przez lekarzy. Jednak przy pierwszych próbach zmniejszenia dawki lub odstawienia leku okazało się, że nie jest to do końca wykonalne[1].

Profilosan silnie uzależniał. Depresja będąca efektem odstawieniem leku lub zmniejszeniem jego dawek powodowała u pacjentów depresję na tyle silną, że ok. osiemdziesiąt procent z nich popełniło samobójstwo. Nie tylko samo działanie specyfiku okazało się niebezpiecznie i kontrowersyjne. Nielegalnym testom poddawano bezdomnych i porywane z ulic dzieci z biednych rodzin. Po wszystkim "króliki doświadczalne" często lądowały w rzece Hudson.

Lars Washington ma teraz kilka problemów. Po pierwsze, w Hudson znajdowane są kolejne ciała. I nie są to fikcyjne ciała z fikcyjnej fabuły. Po drugie, pewien koncern farmaceutyczny produkujący podobny lek do opisywanego w powieści, pozwał autora w związku z naruszeniem dobrego imienia firmy. Po trzecie, książkę napisał nie Lars, a ghostwriter, który rozpłynął się w powietrzu, co jest o tyle kłopotliwe, że on jeden mógłby zdjąć z barków wiekowego pisarza ciężar odpowiedzialności za wybryki własnej wyobraźni.

Podobny pozew dostaje Wiktoria Moreau, młoda autorka bestsellerów, której najnowsza książka jeszcze przed premierą została sprzedana w ogromnym nakładzie. Moreau w przeciwieństwie do starszego kolegi po fachu, sama napisała swój kryminał, zupełnie nieświadoma, że ktoś może połączyć fikcyjną fabułę z rzeczywistością, a ona na moment przed premierą będzie zmuszona podjąć trudną decyzję. Wycofać dziesięć milionów wydrukowanych egzemplarzy czy liczyć na to, że wygra proces z potentatem na rynku farmaceutycznym?

Czym tłumaczyć dwa pozwy i zbieżność tematyczną kryminałów Moreau i Washingtona? Plagiat? Zmowa? Próba zdyskredytowania "rywala"?

Patrycja Gryciuk
[źródło]

Podoba mi się pomysł na fabułę, czyli zderzenie fikcji i rzeczywistości, postawienie pisarzy w niełatwej sytuacji, w której to wytwór ich wyobraźni jest tak mocno zbliżony do tego, co realne, że ten i ów może się poczuć urażony tym, co znalazł w książce. Pół biedy, jeśli tym urażonym jest kumpel, którego mniej lub bardziej świadomie opisało się w sposób, którego on sobie nie życzy. Ot, jeden znajmy na Facebooku mniej. Ale co w sytuacji, gdy w roli poszkodowanego występuje firma, a jej roszczenia wydają się jak najbardziej uzasadnione? W tym wypadku spada sprzedaż leku, wiarygodność producenta zostaje zachwiana. Trudno się dziwić, że prawnicy firmy wzięli się do pracy. Wyławiane z rzeki trupy dodatkowo sytuację komplikują.

Tu pojawia się druga ciekawa kryminalnie i psychologicznie kwestia. Jak daleko może się posunąć pisarz, by wypromować swe dzieło? Czy byłby zdolny zabić, byle tylko zwrócić na siebie uwagę? Dobrym pomysłem jest także pokazanie pisarstwa od kuchni, a pisarza jako trybik wydawniczej machiny. Szkoda tylko, że warstwa psychologiczna jest tak słabo nakreślona.

Niestety sam pomysł na fabułę to za mało i w efekcie skończyłam lekturę 450 stron rozczarowana. Zabrakło w tej książce napięcia, tego mitycznego "czegoś" co sprawia, że w pośpiechu połyka się kolejne akapity, byle tylko dowiedzieć się, co będzie dalej. Ten kryminał się czyta, a nie przeżywa. Śledzi się akcję, a nie wpada w wir zdarzeń. Autorka pisząc o fikcji naśladującej rzeczywistość, zbyt mocno zasugerowała rozwiązanie zagadki. Miłośników kryminałów raczej ono nie zaskoczy. 

Poza warstwą kryminalną mamy tu mocno rozbudowaną część romansową pomiędzy Weroniką, a aktorem wcielającym się w rolę głównego bohatera ekranizacji jej powieści. Wyszła ona niestety bardzo płytko, a o dialogach nie da się powiedzieć niczego dobrego. Całość opiera się na schemacie "i chciałabym, i boję się".

- To niesprawiedliwe - zaczęła cicho.

- Co?

- Dobrze wiesz, że nie potrafię ci się oprzeć, i wykorzystujesz to na całego.

- A ty byś tak nie zrobiła, gdybyś wiedziała, że to twoja jedyna szansa?

- Dlaczego jedyna?

- Jak cię teraz w sobie nie rozkocham, to drugi raz mnie nie wpuścisz.

- Nikt o zdrowym umyśle nie pakowałby się w związek ze mną. A już szczególnie w miłość. To równia pochyła - oznajmiła z powagą, unikając jego wzroku.

- A kto powiedział, że z moim umysłem jest wszystko w porządku? - Spojrzał na nią zalotnie[2].

- To dobrze. Nie powinniśmy się spotykać. Nie możemy być razem i dobrze o tym wiesz. Oszczędźmy sobie problemów i rozstańmy się teraz, póki jeszcze nic się nie zaczęło...

- Nic się nie zaczęło? Żartujesz sobie? - Jego usta ułożyły się w perfekcyjny półksiężyc.

- Nie... Jeszcze teraz da się zapomnieć, potem może być trudno.

Wziął ją w ramiona i przycisnął mocno do siebie.

- Nie chcesz mnie? - zapytał, pochylając głowę i zbliżając do niej swoją twarz.

Wiktoria odsunęła się delikatnie, zebrała w sobie wszystkie siły i z odwagą odpowiedziała cicho, ale pewnie:

- Nie. Nie chcę. Idź już.

Wyszedł i nie wrócił[3].

Wątek romansowy przybiera często melodramatyczne tony bliższe raczej telenowelom niż prawdziwemu życiu. Robi się to zbyt słodko, to nadmiernie łzawo. Część kryminalna się rozmywa i traci na znaczeniu, napięcie więdnie jak niepodlewany kwiat (wybaczcie to pseudopoetyckie porównanie). Samo śledztwo potraktowane jest po macoszemu. Pojawia się co prawda postać detektyw Ortegi, ale przypadła jej rola bardzo niewielka jak na kryminał. Właściwie mogłoby jej w ogóle nie być. Marginalne znaczenie mają także wyławiane z rzeki ofiary. Ot, po prostu pojawiają się, by skierować podejrzenie o morderstwo na pisarza, który w jedną z fabuł wplótł podobny wątek. Są anonimowe. Ich los staje się czytelnikom obojętny. Im dłużej o tym myślę, tym bardziej dochodzę do wniosku, że 450 stron to romans z wątkiem kryminalnym, a nie na odwrót, w którym tak naprawdę żaden z tematów nie doczekał się solidnego i satysfakcjonującego rozwinięcia.

Językowo powieść także nie zachwyca. Dialogi są sztywne (czytane na głos jeszcze bardziej rażą sztucznością), opisy kryminalne pozbawione napięcia. O części romansowej już wspomniałam. Dziwnie brzmiące zlepki wyrazów typu jasne jak księżyc[4], pasjonujące do szpiku kości[5] czy czyściutkie jak kropla wody[6] ogromnie zgrzytają. O ile w pierwszym przypadku można to potraktować jak zabawę językiem, o tyle drugiego wyrażenia nie potrafię zrozumieć, a trzecie jest po prostu nieprawdziwe.

Podobno 450 stron to fascynujące kobiece oblicze polskiego kryminału[7]. Mnie niestety nie zafascynowało.

***

Książkę polecam

miłośnikom romansów z wątkiem kryminalnym

ciekawych pracy pisarza od kuchni

***

[1] Patrycja Gryciuk, 450 stron, Wyd. Czwarta Strona, 2015, s. 80.

[2] Tamże, s. 97.

[3] Tamże, s. 138.

[4] Tamże, s. 100.

[5] Tamże, s. 300.

[6] Tamże, s. 309.

[7] Tamże, opis z okładki.

***

egzemplarz recenzencki