Edward Rutherfurd "Nowy Jork" Wampum

Edward Rutherfurd
Nowy Jork
Wyd. Czarna Owca
2015
986 stron

Nowy Jork to chyba najbardziej skomplikowane miasto na świecie. Każdy powieściopisarz opisujący jego bogatą historię musi dokonywać wielu wyborów. Mam jednak nadzieję, że udało mi się oddać przynajmniej jakąś część dziejów i ducha miasta, które darzę wielką miłością[1] - pisze Edward Rutherfurd w Przedmowie powieści Nowy Jork, a następnie na niemal tysiącu stron oddaje owe dzieje, ducha i miłość, przeprowadzając czytelników przez trzysta pięćdziesiąt lat historii tego niesamowitego miasta.

Miasto nieustających zmian

Swoją opowieść zaczyna w roku 1664, a na przewodnika wybiera Holendra, Dirka van Dycka. Narodowość bohatera nie jest przypadkowa, bowiem cztery dekady wcześniej, miasto założyli holenderscy koloniści. Nazwali je Nowym Amsterdamem. Data też nie jest bez znaczenia, bowiem w tymże właśnie roku, zmieniają się układy sił. Władzę przejmują Anglicy. Angielski król Karol II Stuart przekazuje miasto swemu bratu, Jakubowi II, który jest księciem Yorku. Nowy Amsterdam staje się Nowym Jorkiem.

Zmienia się miasto, zmieniają bohaterowie. Staniemy się świadkami wielkich reform, walk o wpływy, politycznych zagrywek, wojen, zamieszek, rozwoju gospodarki, cywilizacyjnego postępu, wprowadzania nowych rozwiązań i wynalazków, giełdowych krachów i spekulacji, sporów o niewolnictwo, napływu imigrantów, klęsk żywiołowych... Na tym burzliwym tle, rozgrywają się wielkie i małe historie. Nasi bohaterowie są to biednymi imigrantami z Włoch, to wpływowymi Anglikami podejmującymi ważne dla lokalnej społeczności decyzje. Będziemy obserwatorami ich wzlotów i upadków. Jedni będą się bogacić, inni stracą wszystko, jeszcze inni - nigdy niczego posiadać nie będą. Zajrzymy do luksusowych willi, przejedziemy się najdroższymi samochodami, wybierzemy się do teatru, ale ruszymy także do ubogich dzielnic, gdzie żadna praca nie hańbi, ale mało która przynosi zysk pozwalający godnie żyć, do ponurych spelun i niebezpiecznych portowych zaułków.

Każdy może stać się bohaterem powieści

Wśród bohaterów są kobiety i mężczyźni. Stateczni mężowie i ojcowie, wolne ptaki, ważne persony, żyjący z dnia na dzień artyści, dystyngowane damy, arystokratyczne rody, proste robotnice, gangsterzy, biznesmeni, politycy, kochanki, córki z nieprawego łoża, zdradzeni przyjaciele, wojskowi, niewolnicy, są Żydzi i Katolicy, Irlandczycy i Indianie, czarnoskórzy i biali... Tak szeroki wachlarz postaci pomaga w spojrzeniu na rzeczywistość z różnych perspektyw, co jest ogromnie ważne, gdy chce się bliżej poznać ogromny tygiel, jakim jest Nowy Jork. Nie ma co liczyć, że tysiąc stron wyczerpie temat, ale jestem pełna podziwu dla autora, że podjął się tak ogromnego wyzwania i udało mu się ciekawie przedstawić rozwój miasta, ukazując rozmaite punkty widzenia, pokazując tych, którzy wpłynęli na historię i tych, których dopadł efekt zmian rozgrywających się bez ich udziału.

Na naszych oczach pustkowia Nowego Świata zmieniają się w tętniące życiem miasto, które od wielu dekad przyciągają marzycieli i artystów, biznesmenów i polityków, ludzi wielu ras i narodowości, wyznawców rozmaitych religii, przedstawicieli różnych zawodów i poglądów. Kolejne tereny pokrywa gęsta sieć zabudowy. Rozkwitają dzielnice bogatych, wpływowych, ludzi ze świecznika, grup trzymających władzę. Rozrastają się kwartały zajmowane przez biedotę, imigrantów stawiających pierwsze kroki na amerykańskiej ziemi, gangi walczące o wpływy. Miasto rośnie w górę i rozprzestrzenia się na powierzchni. Staje się coraz bardziej różnorodne i intrygujące.

Zanim runęły wieże World Trade Center

Dziś co roku Nowy Jork zwiedzają miliony turystów. Z zachwytem oglądają spektakle na Broadway'u, fotografują się na tle drapaczy chmur czy żółtych taksówek. Ich twarze odbijają się w witrynach luksusowych butików na Piątej Alei, jednej z najdroższych ulic świata. Na Wall Street położonym w dzielnicy Manhattan, finansowym centrum miasta, mieści się największa giełda świata - Nowojorska Giełda Papierów Wartościowych. Bronx stał się miejscem narodzin kultury hip-hopowej, Brooklyn kusi swoją różnorodnością, a ze Staten Island rozciąga się widok na Statuę Wolności. Do miasta przyjeżdżają młodzi ludzie pragnący zrobić karierę w świecie artystów czy finansistów. Tu marzenia się spełniają lub sypią jak domki z kart, co wielokrotnie pisarze i filmowcy przenosili na papier i ekran. I wciąż będą przenosić, bo Nowy Jork nigdy nie śpi, stając się wdzięcznym tłem historii spod znaku różnych gatunków: od romansów przez kryminał po fantastykę, a wielu jego mieszkańców nosi w sobie historie warte opowiedzenia.

Edward Rutherfurd opowiada o czasach sprzed 11 września 2001 roku, zamachem tragicznym w skutkach kończąc swoją powieść. Nim runą wieże WTC, czeka nas pasjonująca wyprawa przez meandry historii miasta, którą poznajemy oczami naszych bohaterów. Po Dirku van Dycku przyjdą następni. Nieprzypadkowi, bo kolejni nasi przewodnicy po Nowym Jorku, są ze sobą związani więzami krwi, przyjaźni lub... nienawiści. Przychodzą, odchodzą, po nich zjawiają się kolejni. Czasami autor poświęca im mnóstwo czasu, niekiedy ich losy przestają mieć znaczenie dla opowiadanej historii, a wtedy Rutherfurd zamyka ich historię kilkoma lakonicznymi zdaniami. 

Jeśli jest coś, czego mi w tym kalendarium zdarzeń zabrakło, to są to echa wojny wietnamskiej, jej wpływ na mieszkańców, na nastroje, poglądy, kształt dyskusji. Tak jak w osiemnastym wieku toczyły się burzliwe rozmowy pomiędzy zwolennikami lojalistów i patriotów, a przez kraj przetaczała się wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych, tak w wieku XX pogląd na temat wydarzeń w Wietnamie podzielił społeczeństwo. O tym warto by wspomnieć, choć podejrzewam, że autor uznał, że to, tak jak i wiele innych zdarzeń, nie odbiło się na życiu nowojorczyków tak mocno jak inne, które przeszły selekcję i trafiły do powieści.  Edward Rutherfurd wykonał kawał świetnej roboty, bo wybór zdarzeń i bohaterów, których spojrzenie na rzeczywistość w danym momencie jest najciekawsze i najbardziej obrazujące to, co dzieje się w mieście, nie jest łatwa. 

Fascynująca podróż w czasie

Nowy Jork, choć bez wątpienia należy do tomisk opasłych, nie należy do lektur trudnych i takich, które się dłużą. Pewnie ze względu na zainteresowania, jedne rozdziały czytać się będzie z większą, inne z mniejszą przyjemnością (mnie np. niezbyt ciekawiły ruchy na giełdzie), ale całość jest napisana przejrzyście, interesująco, bez wdawania się w nudne szczegóły. Opatrzone datami rozdziały pozwalają bez trudu na umieszczenie zdarzeń w czasie. Nawet jeśli pomiędzy opisywanymi historiami mija wiele lat, bohaterowie ukazywani są w taki sposób, że czytelnik nie będzie miał problemów z ich identyfikacją, ustaleniem pokrewieństwa czy relacji ze znanymi mu już psotaciami. W zorientowaniu się w przestrzeni, pomagają mapy umieszczone na wewnętrznej stronie okładki.

Styl Edwarda Rutherfurda jest raczej stylem konkretów, a nie emocji, co nie znaczy, że nie znajdą się w jego powieści sceny poruszające, a losy bohaterów pozostaną nam obojętne (a nie jest to łatwe zważywszy na to, ilu ich się przez fabułę przewija). Autor zadbał o charakterystyczne dla konkretnych narodowości nazwiska, co ułatwia zapamiętanie ich tożsamości. Jego bohaterowie kochają, nienawidzą, zdradzają, nawiązują przyjaźnie, bogacą się, schodzą na złą drogę, tracą majątki, umierają ze starości lub w dramatycznych okolicznościach. Jak już wspomniałam, angielski pisarz zadbał o to, by w podróży w czasie towarzyszyła nam plejada różnorodnych bohaterów, ale duży nacisk kładzie także na opis realiów, przestrzeni, czasów, zwyczajów. Nie wiem czy udało mu się oddać ducha Nowego Jorku, ale na pewno ciekawie opisał zmiany w mieście, relacje między bohaterami, a także ich korelacje z samą metropolią. W kręgu jego zainteresowań są historie wielkie, ale i małe, przełomowe wydarzenia, ale i szara codzienność. Po tej lekturze, czytelnicy docenią obecny stopień rozwoju fotografii i z ulgą wbiją się we współczesne stroje kąpielowe. 

Przez fabułę Nowego Jorku przemykają postacie zmyślone, ale i historyczne. Możemy więc liczyć na towarzystwo Benjamina Franklina czy Abrahama Lincolna, a także zwykłych mieszkańców, których nazwiska nie zapisały się w historii. Razem, tworzą oni barwną, bogatą w wydarzenia opowieść o mieście uważanym za kulturalną stolicę świata, odgrywającą ogromną rolę w wielu dziedzinach życia, od biznesu, technologii czy nauki po modę, sztukę i media. 

Wyobraź sobie wolność. To był właśnie duch jego ukochanego miasta. Człowiek nie potrzebuje niczego więcej. Mieć marzenia i je realizować. Ale marzenia są pierwsze.

Wyobraź sobie. Wolność. Na zawsze[2].

Frank Sinatra New York

***

Książkę polecam:

zafascynowanym Nowym Jorkiem

wybierającym się do Nowego Jorku

ciekawym historii jednej z największych światowych aglomeracji

wielbicielom połączenia fikcji i rzeczywistości

ceniącym wielowątkowe powieści

poszukującym lektury na wiele wieczorów

ciekawym jakie wydarzenia wpłynęły na obecny kształt Nowego Jorku

***

[1] Edward Rutherfurd, Nowy Jork, przeł. Elżbieta Smoleńska, Wyd. Czarna Owca, 2015, s. 11.

[2] Tamże, s. 980.

***

Zobacz też:
książki i filmy z akcją w Nowym Jorku