Anna Jean Mayhew "Sucha sierpniowa trawa" "Serce naszego domu pękło"

Anna Jean Mayhew
Sucha sierpniowa trawa
Black Publishing
2014
304 strony

Możesz być inteligentny, przystojny, uczynny. Możesz być czarująca, mądra, gospodarna. Możecie być przyjacielscy, zabawni, dobrze wykonujący swoją pracę. To na nic. 

Na nic, jeśli wasza skóra kolorem bardziej przypomina kawę niż dolewane do niej mleko.

Mamy rok 1954. Choć w Stanach Zjednoczonych niewolnictwo zniesiono wiele lat wcześniej, czarnoskórzy nie mają co liczyć na równie traktowanie. Zwłaszcza na Południu. Są solą w oku wielu. Z metką gorszych, głupszych, bezwartościowych, często nawet nie ludzi, a zwierząt. Z przypisaną im rolą służących. Zbędni. Niby wolni, lecz często jedynie pozornie. Bo jak mówić o wolności, gdy poniżające tablice głoszą, że tu czy tam nie masz wstępu ze względu na ciemniejszy odcień skóry? Jadasz osobno, śpisz osobno. Osobno żyjesz i gdyby można ci było zabronić oddychania tym samym powietrzem, które wciągają biali władcy świata, do twoich płuc wpadałyby jedynie łaskawie przeznaczone ci cząsteczki. Oczywiście te gorsze. Bo jesteś gorszy. Jesteś czarny. Jesteś nikim.

Rasizm należy do tych zjawisk, których istnienia nijak nie potrafię sobie wytłumaczyć. Co więcej, nawet nie bardzo potrafię skomentować postawy tych, którzy społeczeństwo dzielą na lepszych i gorszych biorąc pod uwagę tak idiotyczne i nic nie znaczące kryterium, jakim jest kolor skóry. Nie mamy wpływu na to gdzie i kim się rodzimy. Nie od nas zależy kraj pochodzenia, kształt oczu czy wzrost. A to wszystko nie ma wpływu na to, jakimi ludźmi jesteśmy. Czarny nie znaczy gorszy. Gorszym będzie ten, kto ma się za lepszego, choć nie ma ku temu podstaw. Nie ważne czy ma on niebieskie oczy i blond włosy, czy też ciemną karnację i czarne włosy skręcone w pierścionki. Przeświadczenie o własnej wielkości, wielkość tę znacząco umniejsza. Przekonanie, że różnice w wyglądzie rzutują na cechy charakteru, osobowości czy wpływają na inteligencję, że rasa może być kluczowym kryterium podziału na lepszych i gorszych, świadczy o umysłowej ciasnocie, krótkowzroczności i fałszywym poczuciu wyższości budowanym w oparciu o niezależny od człowieka, nie mający znaczenia kolor skóry. Doprawdy, należy współczuć traktującym za życiowe osiągnięcie wygraną w genetycznej loterii, w której z maszyny losującej wypadły białe kule, a przynależność do danej rasy przedkładają nad cechy charakteru, umiejętności czy intelekt.

Jubie, bohaterka Suchej sierpniowej trawy Anny Jean Mayhew, ma trzynaście lat, dwie siostry (młodszą i starszą), małego braciszka, rodziców, między którymi wyczuwa się niepokojące napięcie, czarnoskórą opiekunkę i posiniaczone nogi. Choć mogłoby się wydawać, że to już sporo rozumiejąca nastolatka, Jubie wciąż jest dzieckiem. Wiele widzi, ale nie wszystko potrafi wytłumaczyć. Jako narratorka zdarzeń wypada niezwykle przekonująco, ze swą dziecięcą szczerością i naiwnością, spontanicznymi reakcjami i zdumionym spojrzeniem na to, co dzieje się wokół niej. Jednocześnie bystra i naiwna. Niekiedy głupiutka, innym razem zaskakująco dojrzała. W finale jej postawa wzbudza respekt.

Życie Jubie nie jest łatwe, choć los oszczędził jej piętna czarnoskórej. Ma jasną cerę, ale wychowuje się w rodzinie o nie do końca jasnych układach. Relacje między rodzicami są napięte, choć dziewczynka nie do końca zdaje sobie sprawę w czym leży problem. Dorośli mają swoje tajemnice i osobiste rozgrywki. Wie za to, że ma pecha, bo znalazła się na celowniku ojca, agresywnego alkoholika o rasistowskich skłonnościach, który złość wyładowuje na córce. Bolesne pręgi na udach Jubie przypominają jej o tej jawnej niesprawiedliwości, o niezasłużonych krzywdach. Ograniczają też zaufanie do człowieka, który niby kocha, ale miłością kaleką. Rodzinny obrazek dopełnia surowa babka. Dziewczynka się jej najzwyczajniej w świecie boi. 

Jest jednak w pobliżu ktoś, kto staje się źródłem ciepła, spokoju i mądrości. Kto nie należy do rodziny i nigdy należeć by nie mógł. Czarnoskóra służąca, Mary. Wokół jej postaci skupiać się będzie wiele wydarzeń, bo to jej historia posłuży do ukazania problemu nietolerancji, z jaką borykała się Ameryka tamtych lat. Ponieważ narratorką jest dziecko, smutną prawdę łowimy powoli, składamy ją ze strzępków zdarzeń, wspomnień, słów, obrazów. Jubie już w pierwszych słowach zapowiada tragedię, mówiąc, że gdyby zdarzenia potoczyły się inaczej, podróż do Georgii miała inny przebieg, to Mary wciąż byłaby z nami[1]. Do tragicznych wydarzeń doprowadza nas jednak stopniowo. Dziewczynka nie zawsze rozumie to, co się wokół niej dzieje. Sama powoli układa sobie wszystko w głowie i choć dorosły czytelnik szybko dopowie sobie to, do czego dziecko dochodzi po dłuższym czasie, to ten powolny proces docierania do prawdy sprawia, że intensywniej odczuwamy emocje stające się udziałem małej bohaterki. Odkrywanie okrucieństwa świata odbiera jej młodzieńczą naiwność i wiarę w ludzi.

wydanie amerykańskie

Anna Jean Mayhew nie zarzuca czytelnika brutalnymi scenami. Historię opowiada plastycznie, ale niezwykle subtelnie. Brutalna prawda drzemie między wierszami, wyłania się ze scen, w których Mary nie może zjeść w tym czy tamtym barze czy... wsiąść na karuzelę (OPRÓCZ PONIEDZIAŁKÓW TYLKO DLA BIAŁYCH[2]). Gdy przemyka ukradkiem do motelu, do którego czarnoskórzy nie mają wstępu. Gdy tamtego feralnego dnia, niebezpieczeństwo przyjmuje realny obraz, dużo bardziej przerażający niż tabliczki z zakazami czy złośliwe komentarze. 

Sucha sierpniowa trawa zaskakuje dość wolnym tempem. Choć tematyka podnosi ciśnienie, serce nie skacze jak szalone. Mimo to, emocje towarzyszące Jubel, ogromnie się udzielają, a sceny, rozgrywające się po zapowiedzianej na początku powieści tragedii, po prostu chwytają za serce. Debiut Mayhew jest naprawdę udany, dotyka nie tylko problematyki rasizmu, ale także porusza historią dojrzewającej dziewczynki, która pragnie zrozumieć świat i zdarzenia, których nie potrafi wytłumaczyć. Jednocześnie powieść ciekawie obrazuje amerykańską rzeczywistość lat pięćdziesiątych, z całą obłudą i zakłamaniem tamtych lat włącznie.

Debiutancka powieść Anny Jean Mayhew powstawała osiemnaście lat. Ostatecznie pojawiła się na rynku, gdy jej autorka miała lat siedemdziesiąt jeden. To piękny dowód na to, że nigdy nie jest za późno na to, by dołożyć swoją cegiełkę do świata literatury, czy spełniać inne marzenia. Ponieważ powieściowa Jubie jest w wieku zbliżonym do wieku autorki w roku 1954, może się wydawać, że Sucha sierpniowa trawa jest w dużej mierze autobiograficzna i jak wiele powieści, pewnie częściowo jest, choć pisarka przyznaje, że Jubie to dziewczę z charakterem i to ona poprowadziła Mayhew przez tę historię, a nie Mayhew ją. 

Segregacja rasowa jest w Ameryce tematem wciąż żywym. Dowodem jest choćby wygrana Zniewolonego na tegorocznym rozdaniu Oscarów. Powstają kolejne książki i filmy, dotykające tej bolesnej, wciąż niezasklepionej rany. Podejrzewam, że tak jak polscy twórcy nieustannie tarzają się w dotyczącej naszego kraju martyrologii, tak Amerykanie nieustanie będą mierzyć się z tematyką rasizmu. Nie mam nic przeciwko. Być może powroty do bolesnych kart historii, są jednym ze sposobów na to, by pamięć o tragediach, pozwoliła uniknąć podobnych dramatów w przyszłości.

Bing Crosby & Mary Martin - Wait Till the Sun Shines, Nellie

***

Książkę polecam

zainteresowanych tematyką rasizmu

ciekawym amerykańskich realiów lat 50' ubiegłego wieku

niestroniącym od przygnębiającej, bolesnej tematyki

miłośnikom historii opowiadanych przez dziecko

zaintrygowanym tym, co stało się z Mary

***

[1] Anna Jean Mayhew, Sucha sierpniowa trawa, przeł. Paweł Lipszyc, Wyd. Black Publishing, 2014, s. 9.

[2] Tamże, s. 83.

***

Zobacz też

strona autorki

Erskine Caldwell Blisko domu - recenzja 

Zniewolony. 12 Years A Slave - recenzja filmu