Amanda Prowse "Zła kobieta" Właśnie zamordowałam męża

Amanda Prowse
Zła kobieta
Wyd. Wielka Litera
2013
384 strony

Zwyczajna rodzina. Może nawet nadzwyczajna, bo wszyscy piękni, mądrzy, zdolni. Małżeństwo i dwójka dzieci. On szanowany i lubiany dyrektor szkoły, ona zajmuje się domem. Szczęściara. Ma kochane dzieciaki, z których może być dumna. Mają po kilkanaście lat i spore szanse na wspaniałą przyszłość. Mąż jest przystojny, zawsze uśmiechnięty, towarzyski. Ideał. Na dodatek świetnie zarabia, więc ona nie musi pracować. Może spokojnie zająć się prowadzeniem idealnego domu dla idealnej rodziny. Mimo tej idylli, Kathryn nie sprawia wrażenia szczęśliwej. Trzyma się z boku, jest raczej milcząca, rzadko się uśmiecha, czasami spogląda na świat niewidzącymi oczyma i wzbudza ogólną wesołość swym dziwnym zwyczajem codziennego prania pościeli (rodzina mieszka w pobliżu szkoły, więc Kate jest nieustannie narażona na drwiny dzieciaków).

Powieść zaczyna się mocno. Zakrwawione męskie zwłoki i kobieta, która spokojnie bierze do reki telefon wybierając numer alarmowy. Właśnie zamordowałam męża[1] - mówi beznamiętnie do słuchawki.

Co takiego działo się za zamkniętymi drzwiami? Co sprowokowało spokojną, cichą Kathryn do tak desperackiego i okrutnego czynu?

Zrobiłam to, żeby móc bez strachu opowiedzieć swoją historię[2]. I opowiada.
Nie od razu wyjaśnia wszystko. Całą historię poznajemy stopniowo. Przeszłość, przyszłość i teraźniejszość miesza się ze sobą, niczym wysypane z pudełka puzzle. Lata spędzone w strachu i upokorzeniu, pobyt w więzieniu, powrót do życia na wolności. Każdy rozdział jest odpowiednio oznaczony, informując nas, w do którego okresu historii się przenosimy. Raz cofamy się o dziesięć lat, innym razem o pięć. Poszczególne rozdziały wskakują na swoje miejsce w tej całej układance, tworząc historię Kate, ofiary przemocy fizycznej i psychicznej, kobiety, która by odzyskać wolność decyduje się na desperacki, szalony krok, popełnia morderstwo. Z niewoli dostaje się więc do kolejnego więzienia i dopiero po latach odsiadki nareszcie naprawdę odzyskuje wolność. Powraca jednak do świata, w którym niełatwo będzie jej się odnaleźć. Ma pieniądze, spadek po mężu (o ironio!) i pełną swobodę, tylko czy to wystarczy? Skąd wziąć chęci do życia, gdy przeszłość to nie tylko blizny ciele, ale wciąż krwawiące rany na sercu? Jak stawić czoło samotności, odrzuceniu przez własne dzieci? Co dalej począć ze swoim życiem?

Zła kobieta Amandy Prowse to mocny, ogromnie poruszający dramat. To powieść, przy której chce się krzyczeć. Ze złości. Z bezsilności. Z niedowierzania.

W pewnym momencie musiałam tę książkę odłożyć. Wziąć kilka głębokich oddechów, zrobić herbatę. Rzadko mi się to zdarza. Pamiętam lekturę Kwiatu pustyni i Waris Dirie opisującą obrzezanie. Miałam wtedy naście lat i w głowie mi się nie mieściło takie okrucieństwo. Opis okaleczania czytałam na raty. Przerywałam szokującą lekturę Skrzywdzonej Cathy Glass, historii, której nie zapomnę prawdopodobnie do końca życia. Kilkakrotnie odkładałam Rzeź Nankinu Iris Chang, pełnego opisów bestialstw, które ciężko sobie wyobrazić. To były prawdziwe historie, relacje świadków lub uczestników. Fakty. Niepodważalne fakty, które czyniły lektury trudniejszymi. To zdarzyło się naprawdę. Nie można tych historii zrzucić na karb bujnej wyobraźni pisarza.  Zła kobieta jest literacką fikcją, a jednak przerażającą tak, jak gdyby wydarzyła się naprawdę. Siła pióra Amandy Prowse jest niezaprzeczalna. Działa na wyobraźnię. Boli. Przeraża.

Trudno opisać dramat Kate, oddaję więc głos jej samej.

Straciłam rachubę, ile razy błagałam o pomoc, ile razy się o nią modliłam. Wszystko bez skutku[3].

Co wieczór Mark podsumowywał dzień, oceniał zachowanie żony. Na koniec każdego dnia szliśmy razem na górę. Od pokoju dzieci dzieliła mnie tylko cienka, gipsowa ścianka. Klęczałam przy łóżku, a Mark przyznawał mi punkty w zależności od tego, do jakiego stopnia źle, jego zdaniem, wypełniałam obowiązki dnia. Naliczał dodatkowe, jeśli czymś go rozzłościłam lub zirytowałam[4]. Te tajemnicze punkty męczyły mnie przez dłuższy czas, a gdy Kathryn w końcu wyjaśniła w czym rzecz, żałowałam, że nie pozostałam w błogiej nieświadomości. Otrzymywałam punkty za niewłaściwe wykonanie jakiegoś obowiązku w domu, za nieuważne słuchanie, za niewłaściwe pytanie lub za czytanie, kiedy powinnam była pracować[5]. Książki były jedyną ucieczką Kate. Kradnąc, z pełnego zajęć dnia, choć kilka minut dla siebie, kobieta chłonęła każde przeczytane słowo, jeszcze długo rozpamiętując poszczególne sceny i na moment zapominając o własnym losie. Urywane fragmenty książek, które ukradkiem podczytywała w ciągu paru wolnych minut, przenosiły ją do innego świata, otwierały drogę ucieczki[6]. Była to jednak ucieczka pozorna i krótkotrwała.

Za zamkniętymi drzwiami rozgrywają się niekiedy niewyobrażalne dramaty. Bliski, ukochany, zamiast miłości rozdaje cierpienie. Niby to takie proste, otworzyć drzwi. Wyjść. Nie wrócić. Ale jak, gdy brak już sił? Dokąd, gdy na zewnątrz nikt nie czeka? Są jeszcze niczego nieświadome dzieci. Przecież nie można ich skrzywdzić, zostawić. Co jeśli tyran zwróci się wówczas przeciwko nim? On musi czuć się panem sytuacji, nie można go tak po prostu opuścić z nadzieją, że nie przyniesie to konsekwencji.

Amanda Prowse opisała historię kobiety, która przez siedemnaście lat żyła w piekle. Autorka zrobiła to na tyle wiarygodnie, że miałam wrażenie, iż Kate siedzi tuż obok mnie i dzieli się swoim bólem. Upokorzona, zraniona, nieufna próbuje sobie ułożyć życie na nowo. Zbiera siły, w głowie kiełkuje jej pewien pomysł. Planuje, realizuje, odnosi pierwsze sukcesy. Walczy. Jednak aż do końca nie jest wiadomo, czy tę walkę zwycięży. Trudności czeka ją sporo.

Cała powieść aż kipi od emocji. Zaczyna się mocno i równie mocno się kończy. Po drodze brak miejsc na oddech. Wciąż coś się dzieje. W rzeczywistości, w głowach, w sercach. Opisy, dialogi, sylwetki postaci, wszystko to jest dopracowane. Nie ma tu sztuczności ani irytującego melodramatyzmu. Jest kobieta i jej historia,  historia, która broni się sama. Bez tanich chwytów, wyciskających łzy z wrażliwych dusz. W tej przygnębiającej, naszpikowanej smutkiem, bólem i strachem opowieści, pojawiają się iskierki nadziei. Gdzieś czają się szanse na to, żeby ułożyć sobie życie na nowo. Utraconych lat nie da się odzyskać, nie da się zapomnieć o przeszłości, ale można spróbować stanąć na nogi, podnieść wysoko głowę i walczyć o siebie.

W Złej kobiecie jest wielu skrzywdzonych ludzi. Nie każdemu pisane jest szczęście. Ta powieść ma w sobie ciężar, który nie każdy uniesie. Błędem byłoby jednak nie podjęcie próby. Prowse wyczula bowiem na zło, które może mieszkać bliżej, niż nam się wydaje. Walka z przemocą domową nie jest łatwa. Dramaty rozgrywają się bez świadków, ofiary często milczą, a sprawcy pozostają bezkarni. Trzeba o tym mówić, trzeba o tym pisać i czytać też trzeba. Niech to nie będzie temat tabu.

***

[1] Amanda Prowse, Zła kobieta, przeł. Katarzyna Rosłan, Wyd. Wielka Litera, 2013, s. 8.

[2] Tamże, s. 14.

[3] Tamże, s. 13.

[4] Tamże, s. 21.

[5] Tamże, s. 149.

[6] Tamże, s. 187.

***

Książkę przeczytałam dzięki uprzejmości wydawnictwa Wielka Litera.