Afryka Dzika Pana Kazika (Kazimierz Nowak "Rowerem i pieszo przez Czarny Ląd")

Kazimierz Nowak
Rowerem i pieszo przez Czarny Ląd.
Listy z podróży afrykańskiej
z lat 1931-1936
Wyd. Sorus
2008

O Kazimierzu Nowaku usłyszałam po raz pierwszy kilka lat temu, kiedy podczas Nocy Muzeów, wybrałam się do poznańskiego Muzeum Etnograficznego. Od tego czasu miałam ogromną ochotę zapoznać się z zapiskami podróżnika, który przemierzył Afrykę, wędrując z północy na południe i z powrotem. Wyprawa zajęła mu pięć lat, podczas których walczył nie tylko o dotarcie do celu, ale także niejednokrotnie o przeżycie.

Jestem świeżo po lekturze czwartego wydania Rowerem i pieszo przez Czarny Ląd. Listy z podróży afrykańskiej z lat 1931-1936 - relacji dla mnie wyjątkowej, bo pisanej przepięknie (jest już dostępne wydanie piąte). Mam wrażenie, że dziś już nikt tak nie pisze. Zwykle trafiam na opisy podróży w wydaniu "na luzaka", skrzące się humorem lub tworzone z niemal podręcznikową precyzją i takim samym czarem. Mało kto posługuje się językiem tak plastycznym, działającym na wyobraźnię. 

Urodzony na Podolu Polak, swoją podróż zaczął w Trypolisie. Pięć lat później skończył ją w Algierze, bogatszy o wiele obserwacji, doświadczeń, zdjęć i zapisków. Uboższy za to w kilogramy, jako że samotna wyprawa nie pozwoliła na zabranie ze sobą zbyt dużych zapasów, a stepy, pustynie czy dżungle bywają dość ubogie w bary i sklepy. Niejednokrotnie przyjdzie autorowi zabłądzić, nieraz zetnie go z nóg malaria, głód zajrzy w oczy, a brak wody zacznie doskwierać bardziej niż zmęczenie i tęsknota za krajem. 

Ta ostatnia będzie towarzyszyć podróżnikowi nieustannie. W dżungli, na pustyni czy pokrytym lodowcem masywie Ruwenzori, przywołującym skojarzenia z polską, śnieżną zimą. Nic nie jest jednak silniejsze od chęci przemierzenia Afryki, ani tęsknota, ani pragnienie, ani wizja własnej śmierci, przybierająca na sile, gdy na pozbawionych wody terenach, bieleją kości nie tylko zwierzęce, ale i ludzkie. Niekiedy każdy, nawet najmniejszy wysiłek sprawiał ból. Czasem ratunek był nieodległy, ale są takie chwile, kiedy wszystko jest za daleko, chciałoby się jedynie zamknąć oczy i wsłuchać w złowróżbne wycie wiatru. Zasnąć.

Kazimierz Nowak
[źródło]

Żadne pióro nie jest w stanie opisać uczuć, jakich doznaje się w chwili konania z pragnienia wtedy właśnie, gdy woda jest niedaleko, a sił brakuje, by do niej dotrzeć. Nie sposób opisać radość, która rozsadza serce na widok zbliżającego się ratunku[1].

Jak na kogoś, kto wiele razy wspomina o tym, że tego czy owego nie da się opisać, wbrew swym słowom czyni to znakomicie. I tak, przed moimi oczami pojawiły się obrazy niechciane, jak np. jeża zjadającego żywcem węża (wyobrażacie sobie syczące cielsko, wijące się i próbujące zaatakować iglastego głodomora?), ale i piękne:

Gdy osiągam grań zbocza, niczym odrzwia jakiejś rajskiej krainy otwiera się przede mną widok tak niezwykły, że oczom wprost wierzyć nie chcę. Poniżej, na polance przeciętej wyzłoconą wschodem słońca wstęgą rzeki Kinati widzę rozległy po horyzont, naturalny ogród zoologiczny. Są dostojne, dumne żyrafy, są potężne słonie, gazele różnych odmian, a u stoku góry ryjami przeorują ziemię potężne czarne guźce o dużych błyszczących kłach. W nurtach rzeki gramoli się tłuste cielsko hipopotama, a spłoszone pluskiem wodne ptactwo obsiada niczym płatki śniegu okoliczne zarośla[2].

Gdyby Kazimierz Nowak miał okazję oglądać Króla Lwa, bez wątpienia nuciłby w tamtej chwili oscarowy soundtrack Hansa Zimmera. 

Trudno jest z perspektywy wygodnego łóżka pisać o tak niesamowitej wyprawie, gdy kot jest zaledwie poczciwym mruczkiem, a nie śmiercią o błyszczących oczach czającą się w zaroślach, pod ręką ma się miskę bakalii do chrupania i szklankę soku pomarańczowego, a w razie większego głodu, pizzę dowiozą w pół godziny. Ciężko mi sobie wyobrazić strach towarzyszący podczas nocy w dżungli, wycieńczenie ciała trawionego gorączką na pustkowiu, ten moment, kiedy spada się z rozpędzonego roweru, raniąc się dotkliwie, a wokół nie ma nikogo, kto pomoże naprawić pojazd, oczyścić obficie krwawiące rany, pomóc w dotarciu do choćby najbardziej prymitywnego schronienia. 

Jak silna musi być chęć poznania świata, gdy człowiek świadomie decyduje się na życie pełne niewygód, nie mając nawet pewności, czy nie zakończy go machnięcie łapy drapieżnika, włócznia niegościnnego tubylca, malaria, głód, odwodnienie, zakażona rana, nadepnięty wąż, wycieńczenie, gdy wciąż trzeba przeć przed siebie, a sił już brak. Kazimierz Nowak nawet nie przypuszczał, jaką cenę przyjdzie mu zapłacić za niezliczone noce pod gwiazdami, bliskość natury, możliwość obserwowania życia rdzennych mieszkańców Afryki.

Wspominam głównie o trudach, ale przecież wyprawa Nowaka to także pasjonująca przygoda, niesamowite doświadczenia, interesujące obserwacje. Autor pisze lekko, opowiada zajmująco, nie stroni od emocji. Dzieli się refleksjami, opisuje rzeczywistość. Wiele tu scen pięknych, smutnych, ale i zabawnych (historie o sprytnych kupcach sprzedających buty czy nici, czytałam mężowi na głos, sama wcześniej zaśmiewając się z nich w tramwaju, za co współtowarzyszy podróży nie przepraszam). Jada śniadania  w towarzystwie Pigmejów, obserwuje okrutne polowanie na słonie, z zachwytem przygląda się zwierzętom, nie tylko tym, których nie dostrzec nie sposób, ale pochyla się nawet nad zorganizowanym światem mrówek. Nowak opisuje to, co gościnne i niegościnne, piękne i brzydkie. Nie wyczuwa się w nim fałszu ani koloryzowania rzeczywistości. Sporo u niego ciekawostek. Czy wiecie jak odebrać komuś życie... wąsem lamparta?

Podczas lektury zazgrzytałam zębami tylko raz, ale wykrzesaną wówczas iskrą mogłabym przyczynić się do pożaru sawanny. Bardzo mi się nie podobał ten moment, kiedy zdesperowany podróżnik nie mogąc znaleźć wśród mieszkańców wioski tragarzy, postanowił zmusić mieszkańców do dźwigania bagażu. Mężczyzn akurat w pobliżu nie było, więc nabitą bronią "zachęcił" do pomocy kobiety. Zaalarmowani panowie zjawili się dość szybko, przejmując "obowiązek" służenia Polakowi. Dość dziwne zachowanie jak na kogoś, kto opowiada się m.in. przeciwko kolonializmowi. Ciekawe, czy w ten sam sposób "poprosiłby" o pomoc mieszkanki polskiej wsi.

Rowerem i pieszo przez Czarny Ląd to prawdziwa gratka dla miłośników reportaży. To efekt wielomiesięcznej pracy Łukasza Wierzbickiego, który włożył mnóstwo czasu i energii, by dotrzeć do tekstów Nowaka. Przejrzał kilkaset woluminów i rolek mikrofilmów z archiwalnymi numerami magazynów podróżniczych, udało mu się dotrzeć do rodzinnych pamiątek przechowywanych przez bliskich podróżnika. Książkę docenił Ryszard Kapuściński, a to nie jest fakt bez znaczenia.

Podróż Kazimierza Nowaka to nie tylko rower i siła własnych nóg, część trasy wędrowiec pokonał czółnem, konno lub na wielbłądzie. Różnorodność środków transportu wpływa na różnorodność doświadczeń i tak, np. rower nie zje drzwi twojego gospodarza. A wielbłąd bardzo chętnie. Przygód nie brakuje, a opowiedziane barwnie z mocno pobrzmiewającą osobistą nutą, wciągają bardzo skutecznie. Publikacja ilustrowana jest licznymi zdjęciami, które doskonale wpasowują się w klimat książki. Nie mam wątpliwości, że jest to pozycja, której nie może pominąć żaden miłośnik gatunku.

Ryzykowałem życiem, narażony byłem na tysiące niebezpieczeństw, na choroby, nędzę, na ciernie, które rwały mi ciało i niszczyły gumy mojego roweru, w zamian za to jednak z bliska przyglądałem się życiu ludzi i zwierząt Afryki, dotykałem stopami jej ziemi, żyłem otaczającym mnie życiem tego kontynentu[3].

The Circle Of Life

***

Książkę polecam

miłośnikom reportaży

wielbicielom literatury podróżniczej

zainteresowanym Afryką

ciekawym relacji podróżniczych z I poł. XX wieku

***

[1] Kazimierz Nowak, Rowerem i pieszo przez Czarny Ląd. Listy z podróży afrykańskiej z lat 1931-1936, Wyd. Sorus, 2008, s. 56.

[2] Tamże, s. 101.

[3] Tamże, s. 150.

***

OGŁOSZENIE DROBNE

Wydawnictwo Psychoskok zaprasza na spotkanie autorskie z pisarką Jolantą Marią Kaletą. Odbędzie się ono we wrocławskim Empiku 18 października o godzinie 18:00 (Dom Handlowy Renoma, ul. Świdnicka 40). Towarzyszyć mu będzie premiera najnowszej powieści Strażnik Bursztynowej Komnaty. 

Czy autorce uda się w niej odkryć tajemnicę jednej z największych zagadek drugiej wojny światowej, czyli miejsce ukrycia Bursztynowej Komnaty? O tym dowiecie się z książki łączącej w sobie wątek kryminalno-sensacyjny oraz fakty historyczne. Jeśli jesteście zainteresowani twórczością autorki zajrzyjcie na jej stronę autorską.