Kathryn Harrison "Tysiąc drzewek pomarańczowych" Przerwane nitki szczęśliwego życia

Kathryn Harrison
Tysiąc drzewek pomarańczowych
Wyd. Marginesy
2015
392 strony

Jestem marzycielką. Marzycielką, nie inaczej. Spędzając wiele czasu w sąsiedztwie larw jedwabnika, obserwując je, nauczyłam się być gąsienicą. Gąsienice przekształcają liście w jedwab. Podpatrzyłam, na czym polega ich sztuka. Odkryłam sposób przekształcenia życia, którym mnie obdarzono, w inne życie, życie niezwykłe, nieoczekiwane[1].

Powyższy fragment muszę uzupełnić kilkoma informacjami. Bohaterka-marzycielka nie wspomina w nim, że to niezwykłe życie to nie tylko mile wspominane dzieciństwo czy gorący, zakazany romans, ale także pasmo cierpień. Wystarczy wspomnieć, że akcja powieści Kathryn Harrison Tysiąc drzewek pomarańczowych toczy się w Hiszpanii z XVII wieku, dorzucić do tego hasło "inkwizycja" i napomknąć, że narratorka snuje swą opowieść z celi, z której od czasu do czasu wychodzi tylko po to, by wyznać nieistniejące winy swoje i cudze, wijąc się przy tym z bólu zadawanego wymyślnymi torturami przez ludzi w białych kapturach, by w pełni zrozumieć, że życie Franciski de Luarca może i jest niezwykłe, nieoczekiwane, ale z pewnością nie stanie się przedmiotem zazdrości.

Nie zaliczałam się do ludzi szczęśliwych tylko dlatego, że nie wiedziałam jeszcze, jak bardzo można być nieszczęśliwym[2].

Rodzina Franciski zajmowała się hodowlą jedwabników. Choć o bogactwie trudno tu mówić, zajęcie to pozwoliło im żyć na nienajgorszym poziomie. Dobra passa skończyła się jednak wraz z bankructwem ojca i wyjazdem matki na królewski dwór, gdzie jako mamka miała zadbać o to, by przyszły król Hiszpanii, Carlos, wyrósł na zdrowego i silnego młodzieńca. Trud był to próżny, bo Carlos II Habsburg nie był zdrów ani na ciele, ani na umyśle. Ofiara kazirodztwa od wielu pokoleń panoszącego się w związkach Habsburgów, niepełnosprawna umysłowo, fizycznie zdeformowana była mimo wszystko nadzieją na przedłużenie rodu. Niestety, żadna z dwóch żon nie dała mu syna. Córki także nie dała, a co więcej, być może pierwsze małżeństwo z Marią Ludwiką Orleańską nigdy nie zostało nawet skonsumowane. Bociany omijały Madryt i królewskie komnaty.

Zostawmy jednak historię Habsburgów i tajemnice alkowy Carlosa II, bo choć rodzina królewska jest ważnym bohaterem tej powieści, to jednak Kathryn Harrison pisząc Tysiąc drzewek pomarańczowych, fakty traktuje raczej luźno i porównywanie jej opowieści z opracowaniami historycznymi, co bardziej przywiązanych do dbałości o zachowanie prawdziwości zdarzeń, może przyprawić o migrenę. Wróćmy na moment do Franciski, w końcu to jej zawdzięczamy możliwość zajrzenia do siedemnastowiecznej Hiszpanii. W celi wraca ona wspomnieniami do lat dzieciństwa, wspomina czasy drzewek morwowych i życie rodziny po bankructwie ojca. Mówi o nieobecności matki i jej powrocie. O siostrze tak różnej od niej samej i o miłości, która przyszła niespodziewanie przynosząc tyleż samo namiętności co bólu, tyle samo radości co niepokoju. Tamte wspomnienia splatają się z tym, co teraźniejsze. Z potwornością przypalanych pięt i naciągniętych mięśni.

Kathryn Harrison
[źródło]

Choć to Franciska bierze na siebie ciężar opowieści, nie jest ona jedyną bohaterką tej historii. Drugą jest Maria, piękna żona Carlosa, z obrzydzeniem spoglądająca na pokracznego męża, z tęsknotą za rodzinną Francją malującą się na twarzy. Obydwie kobiety urodziły się tego samego dnia, miesiąca i roku. Dzieliło je jednak właściwie wszystko. Gdy jedna nie mogła nawet marzyć o jedwabnych strojach, druga stroiła się w najpiękniejsze suknie. Gdy pierwsza zatracała się w ramionach ukochanego, druga spędzała czas w towarzystwie męża-impotenta, narażając się na reakcje hiszpańskiej rodziny królewskiej coraz mniej przypominające kiełkującą niechęć, coraz mocniej przybierające kształt jawnej wrogości. Dzieliło je wszystko i wszystko połączyło. Gdy życie staje się pasmem bólu, cierpienie wypełnia przestrzeń nie pozostawiając miejsca na nic innego. Duszą się wówczas dobre wspomnienia, ulatują nadzieje. Czy jesteś córką wytwórcy jedwabiu, czy żoną króla - twoje życie może się potoczyć równie niesamowicie. Niesamowicie dobrze. Lub niesamowicie paskudnie.

Tysiąc drzewek pomarańczowych choć nie może być traktowane jako źródło wiedzy historycznej (czego żałuję ogromnie, bo właśnie w formie powieściowej najprzyjemniej mi się przyswaja fakty), świetnie oddaje klimat opisywanych czasów. Inkwizytorzy budzą strach, oskarżeni o czary panikę. Trzeba mieć oczy dookoła głowy, a i tak nigdy nie ma się pewności, kiedy po powrocie do domu zamiast bliskich, zastanie się ich buty pozostawione w progu, znak, że ludzie w białych kapturach właśnie wzięli właścicieli obuwia na celownik. Można się nie wychylać, starać nie rzucać w oczy, szczerze pobożnym być i skrycie heretykiem, można być niewinnym od stóp do głów, wszerz i ukośnie, a i tak nie czuć się bezpiecznym.

Kathryn Harrison opowiada historie dwóch kobiet, które przeżyły radość dzieciństwa i piekło dorosłości. Przy okazji rysuje się przed czytelnikiem los kobiet tamtych czasów, z narzuconymi im rolami, oczekiwaniami, zachowaniami, których zignorowanie karane było na wiele sposobów. Autorka wprowadza w świat zabobonów, lęków przez Inkwizycją. Obnaża mechanizm działania budzącej paniczny strach instytucji kościelnej, pokazuje jak łamano ducha, jak okaleczano ciało.

Akcja toczy się tu dość nieśpiesznie, zwłaszcza początek może się nieco dłużyć. Gdy jednak losy kobiet przestają być obojętne, gdy w czytelniku zacznie kiełkować niezgoda na ukazany w powieści porządek, emocje przybierają na sile. I okazuje się, że Tysiąc drzewek pomarańczowych to udana wyprawa w przeszłość, luźno nawiązująca do historii, ale silnie nasączona emocjami.

***

Książkę polecam

miłośnikom prozy hiszpańskiej

chcącym na moment (i bezpiecznie!) przenieść się do Hiszpanii z czasów Inkwizycji

niezbyt przywiązanym do faktów historycznych

szukającym powieści o kobietach

niestroniącym od trudnych tematów

***

[1] Kathryn Harrison, Tysiąc drzewek pomarańczowych, przeł. Mariusz Ferek, Wyd. Marginesy, 2015, s.14.

[2] Tamże, s. 67.

***

egzemplarz recenzencki