Rodrigo Rey Rosa "Głusi" Mroczna Gwatemala

Rodrigo Rey Rosa
Głusi
Wielka Litera
2014
286 stron

Na początek zadanie: wymień nazwiska pięciu gwatemalskich pisarzy.
Czterech?
Trzech?
Dwóch?
Jednego?
Hmm...

Tym, którzy śledzą rozdania literackich Nagród Nobla, z pewnością nieobce jest nazwisko gwatemalskiego laureata tej nagrody z 1967 roku. Miguel Ángel Asturias został wyróżniony za wybitne osiągnięcia twórcze, u podłoża których leży zainteresowanie obyczajami i tradycją Indian Ameryki Łacińskiej. Położona w Ameryce Środkowej Gwatemala, w czasach prekolumbijskich zamieszkiwana była przez Majów. Wpływ ich kultury widoczny jest także współcześnie. Bez wątpienia jest to niezwykle ciekawe podłoże, na którym można zbudować interesującą fabułę. Takiej właśnie szukałam w powieści Głusi. Jej autor - Rodrigo Rey Rosa, zdobył uznanie krytyków, a w 2004 roku został wyróżniony Gwatemalską Nagrodą Literacką im. (wcześniej wspomnianego) Asturiasa. 

Właśnie te informacje, w zestawieniu z interesującą, przywołującą egzotyczne skojarzenia, okładką sprawiły, że chętnie sięgnęłam po powieść Gwatemalczyka. Wszak nie ma to jak literacka przygoda na nieznanym terenie.

Głusi zaczynają się od zniknięcia. Kilkuletni chłopiec, cierpiący na tytułową niezdolność do odbierania bodźców akustycznych, po prostu rozpływa się w powietrzu. Wątek ten szybko się jednak urywa, a czytelnik przenosi się w zupełnie inne miejsce, a konkretnie do domu pewnego zamożnego, gwatemalskiego bankiera. Mężczyzna ów ma dwoje dzieci, a gdy przeczuwa, że jego ukochanej córce, głównej dziedziczce majątku, może grozić niebezpieczeństwo, zleca zatrudnienie ochroniarza. Zadania strzeżenia Clary podejmuje się Cayetano. Młodzieniec ma 23 lata i pochodzi z biednej rodziny. Praca u pięknej i bogatej kobiety, wydaje się spełnieniem jego marzeń. Korzystaj z farta, póki go masz - radzi mu wujek[1]. Wyrwawszy się z ubogiej dzielnicy, młodzieniec stara się jak najsumienniej wypełniać swoje obowiązki. Problem w tym, że pewnego dnia Clara znika. Zupełnie jak ten chłopiec z prologu - rozpływa się w powietrzu.

Dalej robi się coraz bardziej tajemniczo. Oprócz bohaterki, znikają także nagrania z taśm kamer ochrony, co powoduje podejrzenie porwania. Kobieta jednak dzwoni co jakiś czas do domu, jakby chciała dać znać, że nic jej nie jest. Czyżby to była ucieczka? Zakochała się? Postanowiła uciec od ojca, którego często nazywała tyranem? Pewnie można by to czymś uzasadnić, ale nagle pojawia się żądanie okupu i kwestia losów Clary znów staje się niejasna. Dzielny Cayetano, rusza na poszukiwanie kobiety.

Głusi to książka ogromnie tajemnicza. Rodrigo Rey Rosa nie bawi się w emocjonalne gierki z czytelnikiem. Jasnymi słowami spisuje niejasną historię. Im dalej w las, tym więcej zagadek. Często czułam się tak, jakbym zbliżała się do tematu, którego nigdy w pełni nie zrozumiem, jakby bariera kulturalna była na tyle wysoka, że nawet stając na palcach nie dojrzę wszystkich powiązań. Chwilami nie wiedziałam, czy to kryminał, czy po prostu wycieczka po gwatemalskim półświatku, gdzie sporo jest niepokojących zjawisk. Zniknięcie chłopca i kobiety, zdawało się służyć wyższemu celowi - pokazaniu tego, jak źle dzieje się w Gwatemali. Clara znika właściwie po to, by ruszający jej śladem Cayetano mógł trafić do szpitala w majańskiej wiosce, gdzie być może nie odbywa się nic niewłaściwego. Lub wręcz przeciwnie. Dzieje się wiele, dzieje niedobrze.  

Głównym problemem, jaki pojawia się w trakcie lektury Głuchych, jest brak wielu odpowiedzi. Rosa stworzył niepokojącą, zagadkową fabułę. Nie postawił grubej kreski między realizmem a wyobrażeniami, zawiesił czytelnika między tym co rzeczywiste, a tym co od rzeczywistości oderwane. W tym zawieszeniu go zostawił, każąc mu samemu dokończyć tę historię. 

Wyłaniający się z powieści obraz Gwatemali, jest obrazem ogromnie przygnębiającym. Od początku do końca źle się tu dzieje. Państwo-tyran chciałoby się powiedzieć. Państwo ubezwłasnowolniające, niebezpieczne. Tu kontrast między sytuacją społeczną mieszkańców jest ogromny. Tu łamanie praw człowieka jest na porządku dziennym. Korupcja, chciwość, brudne interesy, porwania, narkotyki, dyskryminacja Indian czy eksperymenty medyczne, zdają się być na stałe wpisane w krajobraz. 

Powieść Rosy jest z jednej strony fascynująca, z drugiej irytuje brakiem domknięcia wątków. Myślę, że tę powieść lepiej zrozumieją ci, którzy choć trochę znają mentalność mieszkańców Gwatemali, którzy sprawnie poruszają się między znaczeniami ukrytymi w powieści. Ogromnie ciekawa historia wręcz prosi się o rozwinięcie, nieco jaśniejsze opisy, lekkiego popchnięcia czytelnika w kierunku właściwego rozwiązania. Aż chce się krzyczeć: ależ Rodrigo, jak było naprawdę? Ale cóż, autor jest głuchy na takie pytania. Tak jak i my, na wiele kwestii. 

Kto wie, czy nie żyłeś wyłącznie po to: by wypowiedzieć jedno słowo, wymienić z kimś kilka pieszczot, i że ten gest, którego wciąż może nie wykonałeś i którego, jeśli szczęście ci nie sprzyja, nigdy nie zdołasz wykonać, usprawiedliwiłoby twoją egzystencję[2].

Alux Nahual - Dime Que Has Olvidado
(czyli gwatemalski zespół rockowy)

***

Książkę polecam

ciekawym literatury z krajów odmiennych kulturowo

lubiącym enigmatyczną prozę

wielbicielom otwartych zakończeń

***

[1] Rodrigo Rey Rosa, Głusi, przeł Barbara Jaroszuk, Wyd. Wielka Litera, 2014, s. 36.

[2] Tamże, s. 217.

***

PRZYPOMINAM O KONKURSIE!

Możecie zgłaszać swój udział do północy.

Do wygrania powieść Głusi.