Mercé Rodoreda "Diamentowy Plac" Dla mnie wszystko się skończyło

Mercé Rodoreda
Diamentowy Plac
Wyd. Pascal
2014
320 stron

Diamentowy Plac (Plaça del Diamant) znajduje się w Barcelonie, w dzielnicy Grácia. Ponad dwadzieścia lat temu odkryto tu schron z czasów hiszpańskiej wojny domowej, mogący pomieścić ok. 200 osób. Jednak nie z tego powodu to miejsce stało się znane. Tu zaczyna się opowieść katalońskiej pisarki, Mercé Rodoreda, tu poznali się bohaterowie jej historii, Natalia i Quimet. Pierwsze spotkanie, pierwsze spojrzenie, pierwszy taniec. Na placu stoi dziś pomnik Natalii - La Colometa, przedstawiający nagą kobietę w otoczeniu gołębi. Usta kobiety ułożone są jakby do krzyku. Jakie słowa usłyszelibyśmy, gdyby mogła wydać z siebie dźwięk?

Powieść Diamentowy Plac zaczyna się w ostatnich latach istnienia Drugiej Republiki Hiszpańskiej. W dniu, w którym poznajemy bohaterów, na tytułowym placu gra muzyka, ludzie tańczą. Natalia jeszcze nie wie, że tego dnia, pozna swojego przyszłego męża. Nie chce jej się iść na tańce, lecz w końcu ustępuje namowom znajomej. Dzięki temu spotyka Quimeta. Ten, choć ujrzał dziewczynę po raz pierwszy, oznajmia jej, że nie minie rok i zostanie jego panią i królową[1]. Ona zrywa zaręczyny, łamiąc serce swemu obecnemu partnerowi, chłopcu szczerze w niej zakochanemu. Tak zaczyna się związek Natalii i Quimeta.  

Faktycznie, zgodnie z zapowiedzią szybko biorą ślub, na świat przychodzi dwójka dzieci. Proza życia szybko zjawia się nieproszona. Natalia żyje życiem swego męża, dostosowuje się do jego oczekiwań. Ten zmienia jej nawet... imię, nazywając ją Colometą. Quimet trudni się stolarstwem, ale nie jest mistrzem w tym fachu. W końcu wpada na genialny, w jego mniemaniu, pomysł - zakłada hodowlę gołębi. Na tym kończy się jego udział w przedsięwzięciu. To żona zajmuje się chybionym biznesem, mając na głowie także opiekę nad dziećmi i mieszkaniem. Gdy wybucha wojna, życie Colomety stanie się jeszcze trudniejsze. Jeszcze zatęskni za tym, co miała wcześniej - narzucającym swoje zdanie mężem, rolą kury domowej, matki, żony, kochanki i opiekunki gołębnika.

Natalia snuje swą opowieść w pierwszej osobie. Jej historia jest historią zawiedzionych marzeń, walki o przetrwanie, poszukiwania miłości. Wszystkie emocje bohaterki są doskonale wyczuwalne. Łatwo dać się ponieść zmieniającym się nastrojom.

Mercé Rodoreda

[źródło]

Lektura Diamentowego Placu przypomniała mi inną hiszpańską powieść - Złudę Carmen Laforet. Obie te historie w portretują Hiszpanię okresu dyktatury frankistowskiej. Powieść Laforet przytłacza duszną atmosferą, ukazując powojenną Barcelonę, miasto niezdrowych relacji międzyludzkich, schematów i umysłowej ciasnoty. Piekło stworzone przez ludzi dla ludzi. Akcja powieści Mercé Rodoredy osadzona jest w okresie istnienia Drugiej Republiki Hiszpańskiej (lata 1931 - 1939), państwa, którego trwanie zakończyła trzyletnia wojna domowa, oraz w czasach powojennych, kiedy to zwycięstwo nacjonalistów przyczyniło się do powstania Państwa Hiszpańskiego, kraju autorytarnego, niedemokratycznego, dyktatury Francisco Franko. Obydwie powieści traktują o zawiedzionych marzeniach, bolesnym zderzeniu wyobrażeń z rzeczywistością, życiowych scenariuszach jakże odległych od tych upragnionych.

Diamentowy Plac nie jest książką polityczną, choć sytuacja kraju jest mocno związana z losami jego bohaterów. Wojna mocno odciśnie swe piętno na życiu Colomety i jej bliskich, po niej już nic nie będzie takie samo. Głód, strach i bezradność długo będą towarzyszyć Natalii. I ta samobójcza myśl, by zakończyć cierpienie, odejść szybko, oddalając wizję powolnego konania, gdy żołądek się skręca, dzieci patrzą błagalnie, do ust nie ma co włożyć, a przyszłości nie widać - nawet najmniejszej iskierki nadziei, choćby kaleczącej brzytwy, której można by się chwycić i raniąc dłonie płynąć do brzegu w nadziei na ratunek. Nic.

Opowieść katalońskojęzycznej pisarki to historia zwykłych ludzi. Tu nie ma wojennych bohaterów i spektakularnych akcji. Życie toczy się zwyczajnie, nawet jeśli okoliczności ulegają diametralnym zmianom. Colometa przyjmuje zaproszenie do tańca, po raz pierwszy spogląda w oczy Quimeta, całuje jego usta, serce zaczyna jej bić coraz mocniej, a szczęście wydaje się nie mieć granic. Ślub, wspólne mieszkanie, codzienne kłopoty, dwójka dzieci. I gołębie. Ptaki, które w pewnym momencie stały się dla Quimeta ważniejsze niż rodzina. Zabawne, hałaśliwe, fascynujące. Absurdalny wątek w życiu jakże zwyczajnej rodziny. Chciałam, żeby te gołębie dławiły główną bohaterkę od samego początku aż do końca[2] - zdradza autorka we wstępie powieści. Ot, i cała rzeczywistość.

Mercé Rodoreda opisuje ją niezwykle plastycznie, niekiedy wręcz poetycko. Akcję powieści umiejscowiła w Grácii, znanej jej z dzieciństwa, dzielnicy stolicy Katalonii. Gdy w 1958 roku zaczęła pisać Diamentowy Plac, przebywała na emigracji w Szwajcarii. Wszystkie wspomnienia, jakie zachowałam o Grácii, są mi bardzo bliskie. Teraz te miejsca są daleko, ale myśl o nich, gdy ogarnia mnie nostalgia, dobrze mi robi. Wiele razy i wielu okolicznościach tamte wspomnienia były mi pociechą[3]. Katalońska pisarka zwyczajną historię ubrała w piękne słowa. Pod wpływem jej opisów, miejsca stają przed oczami jak żywe, choć nie zawsze są to ładne obrazki.

Patrzyłam na morze: było jak nie z wody; szare i smutne, bo dzień był pochmurny, unoszone w górę oddechem ryb. A wściekłość ryb była oddechem morza, które wydymało się w górę grzywami fal i bąbelkami powietrza[4].

La Colometa
[źródło]

Nie tylko opisy miejsc są mocną stroną powieści. Na uwagę zasługuje świetnie wykreowana postać Colomety, bohaterki, które przeżywa ogrom emocji, od tych pozytywnych począwszy, na wyniszczających skończywszy. Wrażliwa, zakochana, bierze życie takim jakie jest, choć trudno powiedzieć, by było usłane różami. Reprezentuje pokolenie kobiet, którym przyszło żyć w Barcelonie lat trzydziestych, zmierzyć się z trudną codziennością, strachem o mężczyzn wysłanych na wojnę, głodem i obawą o to, czy uda im się utrzymać rodzinę. Czasami ma dość, ale zawsze udaje jej się odzyskać równowagę. Przyjdzie jednak dzień, w którym kumulacja cierpienia okaże się zbyt wielka jak na jej siły. Czy podzieli los Anny Kareniny i Emmy Bovary?

Dla mnie wszystko się skończyło i (...) oczekuję już teraz tylko smutków i zmartwień[5].

Za piękną okładką, kryje się wspaniała, choć niełatwa emocjonalnie historia. Nie wiem, jak wierny oryginałowi jest przekład Zofii Chądzyńskiej, ale czyta się go bardzo dobrze. Kolejne obrazy stają przed oczami jak żywe. Całość nieco psuje kilka literówek, w tym ta najtrudniejsza do przełknięcia, bo znajdująca się z tyłu okładki. Przetłumaczona na ponad 30 języków powieść przyciąga klimatem i emocjami, zachwyca bogactwem opisów i uczuć, trzyma w napięciu, bo losy Colomety ważą się niemal do ostatniej chwili.

Na pomalowanej niebieską farbą barierce tarasu, przysiadają gołębie. Białe z czerwonymi oczami i łapkami, z czarnymi pazurkami. Czarne z równie ciemnymi łapkami, szarymi oczami obwiedzionymi na żółto. Samiczka stroszy pióra. Zarozumiała parka o niemal pawich ogonach, puszy się wypinając piersi i rozpościerając skrzydła. Przez Calle Mayor pędzą żółte, rozdzwonione tramwaje. Paseo de Gracia tonie w promieniach słońca. Na targu tłoczą się ludzie, w powietrzu unosi się zapach mięsa, jarzyn, owoców, ryb i kwiatów, stoisko podrobów śmierdzi śmiercią. Światło żarówek odbija się w łuskach ryb. 

Na Diamentowym Placu śpiewają muzycy, dzieciaki puszczają fajerwerki, ziemia usłana jest pestkami od arbuzów. Tu zaczyna się historia Colomety, tu rodzi się miłość.

***

Książkę polecam

miłośnikom prozy hiszpańskiej

wielbicielom historii zwykłych ludzi

zainteresowanym życiu w Barcelonie lat trzydziestych

poszukujących książek z akcją osadzoną w Barcelonie

ceniących piękne, plastyczne opisy

***

[1] Mercé Rodoreda, Diamentowy Plac, przeł. Zofia Chądzyńska, Wyd. Pascal, 2014, s. 23.

[2] Tamże, s. 8

[3] Tamże, s. 7.

[4] Tamże, s. 68.

[5] Tamże, s. 205.

***

Zobacz też

Carmen Laforet Złuda

***