Haruki Murakami "Bezbarwny Tsukuru Tazaki i lata jego pielgrzymstwa" * "I żeby cię nie złapały złe krasnale"

Haruki Murakami
Bezbarwny Tsukuru Tazaki
i lata jego pielgrzymstwa
Wyd. Muza
2013
352 strony

Powieść Bezbarwny Tsukuru Tazaki i lata jego pielgrzymstwa Harukiego Murakamiego, trafiła do mnie dzięki wygranej w konkursie. Zadanie polegało na opisaniu swoich pierwszych skojarzeń po przeczytaniu tytułu książki. Napisałam wówczas tak:

Hmm… Na początku pomyślałam sobie: ot cały Murakami. Tytuły jego książek są równie intrygujące, co… nic nie mówiące. Bo z czym może się kojarzyć Sputnik Sweetheart czy Kronika ptaka nakręcacza? Jedynie tytuł Po zmierzchu dawał jakieś pozory normalności, brzmiał tak swojsko i łudząco zwyczajnie.

Bezbarwny Tsukuru Tazaki i lata jego pielgrzymstwa nie brzmi ani swojsko, ani normalnie, ani zwyczajnie. Kojarzy mi się z historią człowieka, który może być każdym i nikim. Wtapiającym się w tło, niczym się niewyróżniającym, takim, który trąci cię w ramię, a ty odwrócisz się, spojrzysz za siebie i nawet nie zarejestrujesz jego obecności. To tylko wiatr – pomyślisz. Albo gałąź drzewa.

Tazaki może wędrować bez przeszkód. Inni go nie widzą, on widzi wszystko. To sprawia, że jego pielgrzymka jest niesamowicie ciekawa. Jako bystry obserwator staje się świadkiem wielu interesujących zdarzeń, pewnie jak to u Murakamiego – z pograniczy jawy i snu.

Nie czytałam żadnej recenzji, nawet nie spojrzałam na notę z okładki. Nie wiem o czym jest ta książka. Wiem za to, że moje skojarzenie można przyrównać do przysłowiowego trafienia kulą w płot.

To przecież Murakami, gdybym sugerując się tytułem umiała przewidzieć zawartość książki, nie byłby jednym z moich najukochańszych autorów, jego książek nie czytałabym z wypiekami na twarzy i nie dawałabym się tak zaskakiwać na każdym kroku.

Tsukuru Tazaki faktycznie nie jest osobą, która skupia na sobie uwagę, choć w liceum miał grupę przyjaciół. Cała piątka poznała się przy wykonywaniu prac społecznych. Tworzyli zgraną ekipę, zaczęli więc się spotykać także w wolne dni. Chodzili na piesze wycieczki, grali w tenisa, jeździli popływać na półwysep Chita, czasem zbierali się u kogoś w domu i razem kuli do klasówek. Albo (i tak się najczęściej zdarzało) nie wybierali się w żadne konkretne miejsce, ale po prostu się gdzieś spotykali i w piątkę w nieskończoność gadali. Nie prowadzili rozmów na żadne określone z góry tematy, lecz nigdy im ich nie brakowało[1].

Haruki Murakami i kot-prawie-jak-Mysza
[źródło]

Dwie dziewczyny, trzech chłopców. Wszyscy, oprócz Tazakiego, noszący nazwiska zawierające skojarzenia kolorystyczne. Byli więc Czarna i Biała, Czerwony i Niebieski. Tylko Tsukuru się w tej palecie barw nie mieścił, jego nazwisko nie miało kolorystycznych konotacji. Czy to ważne? Trudno oprzeć się wrażeniu, że tak, że w pewnym sensie spotęgowało to poczucie osamotnienia chłopca, który uważał się za bezbarwnego, przeciętnego do bólu, z wyglądu, charakteru, zachowania. Jego nazwisko jest znakiem, sugeruje, że choć noszący je chłopiec jest częścią grupy, jest jednocześnie inny, gorszy. 

Nie było w życiu naszego bohatera miejsca na szaleństwo. Nie widział w sobie cech wyróżniających, czy to w dobrym, czy negatywnym znaczeniu. Sensu życia nadawała mu przynależność do paczki ciekawych, w jego oczach oryginalnych, młodych ludzi i pasja, która z upływem czasu stała się jego życiem zawodowym. Tsukuru fascynowały... dworce kolejowe (dla mnie raczej nieprzeciętne zainteresowania). Na makietach nie podziwiał precyzyjnie wykonanych pociągów czy skomplikowanych układów torów, a budynki dworców. W przyszłości miał zostać ich budowniczym (dworców, nie makiet).

Życie Tazakiego opierało się więc na stałych elementach: wmawianej sobie przeciętności, grupie przyjaciół i dworcach kolejowych jako przedmiocie zainteresowań. Gdy przyszedł czas studiów, jako jedyny z paczki postanowił podjąć naukę poza rodzinną Nagoją. I niby nie wpłynęło to na rozluźnienie przyjacielskich stosunków, ale w końcu nadszedł dzień, w którym Niebieski oznajmił mu przez telefon Nie gniewaj się, ale nie chcemy, żebyś więcej do nas dzwonił[2].

Tsukuru nie poznał przyczyny tego telefonu, a mijające lata wcale nie zagoiły ran spowodowanych odrzuceniem przez tych, którzy nadawali jego życiu sens. Tak jak zaplanował, został budowniczym dworców, a samotność stała się jedyną wierną mu przyjaciółką. Inni pojawiali się w jego życiu na chwilę, tak jakby nie zasługiwał na nic więcej. Bohatera poznajemy w chwili, gdy przytłoczony negatywnymi myślami, rozważa samobójstwo.

Haruki Murakami po raz kolejny uczynił bohaterem swojej powieści samotnego mężczyznę w średnim wieku, który wikła się w przelotne relacje z kobietami, a przygnieciony ciężarem zdarzeń z przeszłości, nie potrafi odnaleźć szczęścia. Bezbarwny Tsukuru Tazaki i lata jego pielgrzymstwa to powieść o samotności, odrzuceniu, niskim poczuciu własnej wartości i wyprawie w przeszłość, która ma pomóc w znalezieniu odpowiedzi na pytania, które mimo upływu czasu, nie przestają uporczywie go dręczyć. 

Niemożność wejścia w przyszłość z powodu nierozliczenia się z przeszłością to temat poruszany wielokrotnie i jakże bliski nie tylko bohaterom powieści, ale przede wszystkim bohaterom otaczającej nas rzeczywistości. Tytułowa pielgrzymka to wyprawa w przestrzeni i czasie. Tsukuru, który nigdy nie był poza Japonią, dociera do Finladii, a za sprawą opowieści licealnych znajomych, poznaje przeszłość i przyczyny, dla których został niegdyś przez nich odrzucony.

Nie pomyliłam się więc tak bardzo snując przypuszczenia, co też może kryć się za oryginalnym tytułem powieści - samotność jest weń wpisana.

Podobnie jak Norwegian Wood, tak i Bezbarwny Tsukuru Tazaki..., choć łączy w sobie realizm z elementami onirycznymi, zdecydowanie bardziej zadowoli czytelników mocniej stojących na ziemi. Mimo iż Japończyk nie unika wątków z pogranicza jawy i snu, są one w tej powieści zaledwie delikatnie zaznaczone. Nie ma tu "dziwności" i "szaleństw", do jakich autor przyzwyczaił czytelników Kroniki ptaka nakręczacza czy Przygody z owcą. Jednakże, co dla autora charakterystyczne, nie wszystkie pytania pojawiające się w trakcie lektury powieści, doczekają się jasnych odpowiedzi, nie zabraknie też scen, które trudno zinterpretować jednoznacznie.

Polskie wydanie powieści Bezbarwny Tsukuru Tazaki i lata jego pielgrzymstwa jest jej pierwszym europejskim przekładem. Twórczość pisarza od lat cieszy się wielkim zainteresowaniem polskich czytelników. I trudno się temu dziwić, gdyż Haruki Murakami potrafi o zwykłych ludziach i powszechnych zjawiskach pisać w sposób tak nietuzinkowy, że opowiadane przez niego historie przenoszą czytelników w niesamowity świat. Czaruje słowem, uwodzi wplataną w tekst muzyką, pozwala przenieść się tam, gdzie wszystko jest możliwe i niczemu nie należy się dziwić. I choć pozycja Kroniki ptaka nakręcacza, jako najlepszej jego książki, wciąż pozostaje niezachwiana, to i pielgrzymka Tsukuru w poszukiwaniu siebie i odpowiedzi na dręczące pytania, warta jest uwagi.

Franz Liszt - Le mal du pays (wyk. Lazar Berman)

***

Książkę polecam

miłośnikom mniej zakręconej twórczości Harukiego Murakamiego

wielbicielom niezwykłych opowieści o zupełnie zwyczajnych ludziach

poszukującym powieści poruszających temat samotności

ceniącym historie z pogranicza jawy i snu

***

[1] Haruki Murakami, Bezbarwny Tsukuru Tazaki i lata jego pielgrzymstwa, przeł. Anna Zielińska-Elliott, Wyd. Muza, 2013, s. 9.

[2] Tamże, s. 36.

***

Zapraszam także tutaj
Haruki Murakami O czym mówię, kiedy mówię o bieganiu - recenzja
Haruki Murakami Zniknięcie słonia - recenzja