Ruta Sepetys "Szare śniegi Syberii" Dojrzewanie na Syberii

Ruta Sepetys
Szare śniegi Syberii
Wyd. Nasza Księgarnia
2013
328 stron

Wojna widziana oczami dziecka, piętnastoletniej Litwinki przechodzącej błyskawiczny kurs dorastania, rozpoczęty w dniu, kiedy to wieczorną ciszę zakłócił nagły hałas.

To nie było stukanie. To był natarczywy łomot, który sprawił, że podskoczyłam na krześle. W nasze drzwi waliły pięści. Ale w domu nikt nie drgnął. Wstałam i wyjrzałam na korytarz. Mama opierała się o ścianę, zwrócona ku oprawionej mapie Litwy. Oczy miała zamknięte, a twarz ściągniętą w sposób, którego wcześniej nie widziałam. Modliła się[1].

Pośpiech. 

Walizka. Ubrania. Buty. Chleb. Pieniądze. Rodzinna fotografia, uwieczniająca radosny okres Wielkanocy sprzed dwóch lat. Dwie książki (w tym Klub Pickwicka Dickensa). Wstążki do włosów. Szczoteczki do zębów.

Pośpiech.

Dwadzieścia minut albo nie dożyjecie rana[2].

Strach, dezorientacja, niepewność. Gdzie jest ojciec? Nie wiadomo. Jeszcze tylko trzydzieści sekund. Żołnierze nie poczekają. Na zewnątrz czeka już zatłoczona ciężarówka. Dokąd NKWD wywiezie Linę, jej matkę i brata? 

W pojeździe znajduje się ranny mężczyzna. Chciał uciec wyskakując z paki jadącego samochodu. Chyba złamał nogę podczas tej nieudanej próby. Enkawudziści podnieśli go z ziemi, wyjącego z bólu. Wrzucili z powrotem na pakę. Ciężarówka rusza dalej, jednak po chwili zatrzymuje się przed szpitalem. Czyżby ranny mógł liczyć na pomoc? A skąd! Postój okazał się zaplanowany. Kobieta, która również był an liście, właśnie rodziła. Kiedy tylko pępowina zostanie odcięta, razem z dzieckiem trafi do ciężarówki[3]. Nie trzeba długo czekać. W końcu drzwi do pojazdu się otworzyły. Enkawudzista ciągnął po schodach bosą kobietę w zakrwawionej szpitalnej koszuli. (...) Noworodek zakwilił i zaczął wywijając piąstkami. Jego walka o życie właśnie się rozpoczęła[4].

Następnym przystankiem jest stacja kolejowa, położona na pustkowiu, w pobliżu lasu. Czas na przesiadkę. W bydlęcych wagonach nasi bohaterowie ruszają w nieznane. Brudni, głodni, zmęczeni, pełni niedobrych przeczuć. Jadą na wschód. Jeszcze nie wiedzą co ich czeka, ale raczej nie mają wątpliwości, że nie będzie to nic dobrego. Tam gdzie trafią, każdego dnia będą walczyć o przetrwanie, starając się nie poddać zwątpieniu, w pracę wkładając nadludzki wysiłek, cierpiąc z głodu i chłodu, żyjąc w strachu i ciągłej niepewności. W obozie przeżycie każdego dnia staje się wyzwaniem, a zapewnienie bezpieczeństwa swym bliskim okazuje się mieć niekiedy olbrzymią cenę.

Szare śniegi Syberii Ruty Sepetys, dotyczą rodziny litewskiej, ale podobne historie mogłoby opowiedzieć wielu Polaków. Jak podaje Jan Jerzy Milewski w posłowiu do wydania polskiego, w latach 1939-1941 co najmniej trzysta dwadzieścia tysięcy obywateli polskich wysiedlono na Syberię, do Kazachstanu lub północnych obwodów Rosji. Sto kilkanaście tysięcy aresztowano, część z nich skazując na karę śmierci. W imię odpowiedzialności zbiorowej, wywożono całe rodziny. Taki los spotkał Linę i jej bliskich. Dziewczynka stała się uczestniczką wydarzeń, których żadne dziecko nie powinno być nawet świadkiem. Dla dorosłych pobyt w obozie jest doświadczeniem ekstremalnym, czym musi być więc dla nastolatki, która dopiero poznaje świat?

Ratunkiem dla ludzi w trudnych sytuacjach okazuje się wsparcie bliskich i... sztuka. Pozwalają przetrwać, dodają sił. W literaturze wojennej (zarówno beletrystyce jak i faktu), często pojawiają się wzmianki o przemycanych książkach, organizowanych występach artystycznych. Gdy głód ściska żołądek w supeł i nigdy nie wiadomo, czy następnego dnia nie zginie się bezsensowną, przedwczesną śmiercią, to właśnie sięganie po dorobek kultury jest tym, co pozwala oderwać się od niewesołych myśli, zapomnieć o bólu, niedożywieniu, strachu. Mika, bohater Lalek z getta Evy Weaver, uciekał w świat kukiełkowych przedstawień. Ożywiając lalki, wywoływał uśmiechy na zrezygnowanych, smutnych twarzach dzieci i dorosłych. Kukiełki dodawały mu odwagi, pomagały przetrwać kolejny trudny dzień. Lina maluje. Na papier przenosi to co widzi i czuje. Małych bohaterów łączy coś jeszcze - ich pasje rzucą się w oczy wrogom. Mika wykorzystał tę sytuację z pożytkiem dla żydowskich rodzin. Czy z Liną będzie podobnie?

Ruta Sepetys uczyniła nastolatkę narratorką, co sprawiło, że Szare śniegi Syberii są jeszcze bardziej emocjonujące, niż gdyby tę historię opowiedział dorosły. Lina jest silną i odważną dziewczyną. W trudnych warunkach nauczy się walczyć o siebie i bliskich. Swoją historię opowiada prostym językiem, krótkimi zdaniami, co nie tylko nie razi, ale doskonale pasuje do postaci młodej bohaterki. Powieść Sepetys trafi zarówno do starszych jak i młodszych czytelników, więc warto ją podsunąć także młodzieży, nie tylko tej zainteresowanej historią. Szare śniegi Syberii to przede wszystkim poruszająca opowieść o dorastaniu w ciężkich warunkach, którą po prostu warto poznać.

Edvard Munch - Krzyk
(malarz, który był dla Liny inspiracją)
[źródło]

---

Książkę polecam

miłośnikom powieści o tematyce wojennej

poszukujących książek o wojnie widzianej oczami dziecka

dorosłym i młodzieży

---

[1] Ruta Sepetys, Szare śniegi Syberii, przeł. Joanna Bogunia, Dawid Juraszek, Wyd. Nasza Księgarnia, 2013, s. 13-14.

[2] Tamże, s. 14.

[3] Tamże, s. 22.

[4] Tamże, s. 26-27.

egzemplarz recenzencki

Jeśli macie ochotę wziąć udział w spotkaniu autorkim Ruty Sepety, to będziecie mieli taką możliwość podczas Targów Książki w Krakowie, 26 października o godzinie 11.