Johan Theorin "Święty Psychol" Samotność w zatłoczonym pokoju

Johan Theorin
Święty Psychol
Wyd. Czarne
2013
440 stron

Szpital psychiatryczny - miejsce bez wątpienia działające na wyobraźnię, co skwapliwie wykorzystują twórcy rozmaitych dramatów, thrillerów czy horrorów. Za, zwykle dość ponurymi, murami budynków otoczonych nimbem tajemnicy i strachu, mają miejsce zdarzenia, o których czasami lepiej nie wiedzieć. Miejsce to budzi grozę, ale i fascynuje. Raczej nikt nie chciałby się tam znaleźć, ale większość chętnie ogląda szpitalną rzeczywistość cudzymi oczyma. Na pewno i wy śledziliście losy bohaterów Lotu nad kukułczym gniazdem, Przerwanej lekcji muzyki, czy 12 małp. I pewnie nie raz zdarzało wam się trafić na horror podrzędnej klasy, w której śliczna bohaterka trafia do psychiatryka, odkrywając jakąś budzącą grozę aferę. Mało kiedy, szpital psychiatryczny pokazany jest jako zwyczajna placówka pełna niezwyczajnych ludzi, miejsce, które choć z racji swej funkcji nie jest zbyt przyjazne, staje się tłem, na którym rozgrywają się piękne, wzruszające historie (Leila i Nick, Ogród Luizy). 

Poszukujemy wychowawcy przedszkolnego, najlepiej mężczyzny w młodym wieku, ponieważ dbamy o różnorodność wśród naszego personelu.

Szukamy osoby pewnej siebie, otwartej i szczerej, która potrafi prowadzić pomysłowe zabawy i jest uzdolniona muzycznie. Przedszkole otoczone jest zielenią, więc często organizujemy wycieczki na łono natury.

Nasi pracownicy dbają o miłą atmosferę, pilnując, by nie wystąpiły żadne przypadki poniżania lub dyskryminacji[1].

Tak się składa, że Jan Hauger właśnie szuka pracy i doskonale spełnia wymogi stawiane w ogłoszeniu. No, może ze szczerością i otwartością ma pewien problem, ale tak poza tym - kandydat z niego idealny. Ma doświadczenie w pracy z dziećmi, z wykształcenia jest wychowawcą przedszkolnym. 

Placówka Polana nie jest zwykłym przedszkolem. Mieści się tuż przy klinice psychiatrycznej. Święty Psychol, tak Klinikę Świętej Patrycji nazywają mieszkańcy Valla, miasta na zachodnim wybrzeżu Szwecji, w której rozgrywa się akcja powieści Szweda Johana Theorina. W Polanie przebywają dzieci, których rodzice są pacjentami szpitala. Zarówno stałe, jak i tymczasowe domy dziecka mają swoje wady. Tu, w Świętej Patrycji, wierzymy w moc regularnych spotkań dziecka z biologiczną matką lub ojcem, mimo szczególnych okoliczności. Dla rodziców kontakt z dziećmi jest, rzecz jasna, częścią terapii[2]. Tak ideę powstania przedszkola tłumaczy doktor Patrick Högsmed. Jest to swego rodzaju eksperyment. Celem naszego małego przedszkola jest podtrzymanie tej delikatnej nici łączącej dziecko z przebywającym w klinice rodzicem[3]. Szpital z przedszkolem łączy podziemny korytarz, którym wychowankowie Polany mogą dostać się na umówione spotkania z ojcem czy matką. Ten właśnie korytarz ogromnie interesuje Jana. Przybycie mężczyzny do Valla nie jest bowiem przypadkowe. Wychowawca ma w tym swój cel, za wszelką cenę chce dostać się do Świętego Psychola. 

Jan Hauger, bohater Świętego Psychola, mrocznego thrillera psychologicznego Johana Theorina, jest postacią niezwykle tajemniczą. Od początku wiemy, że skrywa on wiele tajemnic. Jego postać wzbudza niepokój, tym większy, im więcej ze swej przeszłości ujawnia. Gdy sprawdzane są jego referencje, Jan modli się w myślach, by nikt nie zadzwonił do Rysia, jednego z przedszkoli, w którym przez jakiś czas pełnił zastępstwo. Coś złego się wówczas wydarzyło i Hauger był w to bezpośrednio zamieszany. Czy obecnym jego podopiecznym coś zagraża? Co stało się przed laty? Napięcie rośnie. Jan, podczas nocnych dyżurów w przedszkolu, zamiast czuwać nad śpiącymi dziećmi, przemierza ciemne, podziemne korytarze wiodące do Świętego Psychola. Chce się z kimś spotkać, ale z kim? W jakim celu? Atmosfera się zagęszcza. Okazuje się, że nie tylko Hauger ma swoje tajemnice. Coś złowrogiego wisi w powietrzu. Nieświadome zagrożenia dzieci, nadal cicho śpią.

Na fabułę powieści składają się wydarzenia z teraźniejszości oraz przeszłości Jana, z czasów, gdy pracował on w Rysiu oraz lat wcześniejszych, gdy jako młody chłopak nie potrafił sobie poradzić z pewnym traumatycznym wydarzeniem. Powoli staje się jasne, jak ogromne znaczenie mają wspomnienia, jak przeżycia mężczyzny mocno wiążą się z tym, co rozgrywa się na terenie Kliniki Świętej Patrycji. Johan Theorin nie pozwala czytelnikowi na zbyt łatwe rozwiązanie zagadki. Tu i tam pojawi się jakaś sugestia, czasem mylny trop, niekiedy to, co pozornie nieważne okazuje się mieć kluczowe znaczenie, a wyraźna wskazówka wiedzie donikąd. Zakończenie zaskakuje, niespieszna akcja nabiera tempa. 

Święty Psychol, choć opiera się o ograny motyw szpitala psychiatrycznego, daleki jest od przewidywalności. Autor zbudował wspaniały nastrój i choć przez jakiś czas byłam zawiedziona tym, jak niewielka część akcji rozgrywa się w samych murach szpitala, uczucie rozczarowania szybko minęło. Dostałam bowiem niezwykle klimatyczną i dopracowaną powieść psychologiczną, w której dominuje uczucie samotności, wyobcowania, która doskonale pokazuje do czego doprowadzić może poczucie krzywdy, chęć zemsty, bezmyślność czy nieumiejętność budowania relacji międzyludzkich. Odniosłam wrażenie, że sama intryga jest tylko środkiem wiodącym do celu, jakim jest ukazanie natury ludzkiej ze wszystkimi jej niedoskonałościami, z prymitywną żądzą odwetu, fascynacją złem, obsesyjną miłością.

Thriller psychologiczny Johana Theorina nie jest powieścią, której akcja pędzi na łeb na szyję. Jest spokojnie, ale za to nastrojowo. Tempo zwiększa się dopiero w drugiej połowie, lecz uczucie niepokoju towarzyszy podczas całej lektury. Mocną stroną tej historii jest jej psychologiczna warstwa, a także prawdziwe emocje i mocny finał. O takich powieściach jak ta, mówi się, że żyją w czytelniku dłużej, niż tych kilka chwil po skończeniu lektury ostatniego rozdziału. 

Roxy Music - Dance Away

Przychodzi mu do głowy wers z piosenki Roxy Music: "Loneliness is a crowded room". Nie pamięta, kiedy ostatnio sam wszedł do baru. Uczucie wyalienowania jest wszechobecne i totalne w takich pomieszczeniach, nawet jeśli przebywające w nich osoby ze sobą rozmawiają i śmieją się z tego samego[4].

---

Książkę polecam

miłośnikom dobrych thrillerów psychologicznych

wielbicielom książek wzbudzających emocje

szukającym motywu szpitala psychiatrycznego w literaturze

fanom niebanalnych historii

niezdającym sobie sprawy, jak łatwo bezmyślnością zniszczyć komuś życie

---

[1] Johan Theorin, Święty Psychol, przeł. Barbara Matusiak, Wyd. Czarne, 2013, s. 12.

[2] Tamże, s. 14.

[3] Tamże, s. 29.

[4] Tamże, s. 80.

---

Warto zajrzeć

wywiad z Johanem Theorinem