Jonas Karlsson "Rachunek" Na ile wyceniasz swoje szczęście?

Jonas Karlsson
Rachunek
Wyd. Znak
2016
192 strony

Gdybyś dziś otrzymał rachunek za Przeżyte Szczęście, jak sądzisz, na jaką kwotę by opiewał? 100 złotych? 1000? 100 000?

A może, tak jak bohater Rachunku Jonasa Karlssona na 5 700 000 koron, czyli... ok. 2 677 860 złotych?

Wyobraź sobie, że musisz tę kwotę spłacić. Skąd weźmiesz taką kasę? Hmm... Obawiam się, że nikogo nie będzie to interesować. Myślisz, że to pomyłka? Poczekaj aż dostaniesz ponaglenie z doliczonymi odsetkami. Nadal będziesz się upierać, że to głupi żart?

Zaraz, zaraz. W świecie, w którym tak często się powtarza, że nic nie jest za darmo, wydawało ci się, że możesz być szczęśliwy nie płacąc za to? Naiwniak...

Autoanaliza

Ta książka zafascynowała mnie jeszcze zanim zaczęłam ją czytać. Już sam pomysł wydał mi się tak zaskakujący, absurdalny, ciekawy, dający do myślenia, że nawet mi przez myśl nie przeszło, by sama książka miała mnie zawieść. 

I faktycznie, Rachunek Jonasa Karlssona to wielka historia zamknięta w niepozornego formatu tomie. Połknęłam ją błyskawicznie, a później bardzo długo rozmyślałam o bohaterze, fabule, a przede wszystkim - o własnym życiu. To jest ten typ literatury, który zmusza do autoanalizy.

A co, jeśli nie zapłacisz rachunku?

Nasz bohater ma lat trzydzieści dziewięć, pracuje na niepełny etat w wypożyczalni wideo, mieszka samotnie w niewielkim, wynajętym lokum, niezbyt często spotyka się ze znajomymi w kawiarniach czy restauracjach, nie ma samochodu, właściwie nie ma niczego cennego. Skąd więc tak wysoki rachunek? 

Jonas Karlsson zderza zwykłego obywatela z bezdusznym systemem i patrzy co z tego wyniknie. Wynika sporo, bo całość daje do myślenia i chyba nie znajdzie się taki czytelnik, który nie zacznie się utożsamiać z bohaterem lub choćby zastanawiać nad własnym życiem. I definicją szczęścia, bo ona jest tutaj ogromnie ważna. Rachunek skłania do tego, by zrobić bilans szczęść i nieszczęść, by dobrze się zastanowić nad tym, czy do tej pory właściwie klasyfikowaliśmy to, co nam się przytrafiało.

Jonas Karlsson
[źródło]

Powieść Szweda oparta jest na świetnym pomyśle. Surrealistyczna, z humorem, niebanalna, mądra, ale i... przerażająca. Pomyśl o tym, że wyciągasz ze skrzynki rachunek opiewający na tak gigantyczną kwotę. Możesz sprzedać książki, samochód, meble, ubrania, ale wciąż nawet nie zbliżysz się do wymaganej kwoty. Możesz poprosić szefa o podwyżkę, zlikwidować konto oszczędnościowe, wygrzebać dzieciom zaskórniaki ze skarbonek, zrezygnować z wakacyjnych wyjazdów przez kolejnych dwadzieścia lat, ale wciąż będziesz mieć marny procent wymaganej kwoty. Co dalej? Nie stać cię już na szczęście. Jak więc będzie wyglądało twoje dalsze życie? Jakie konsekwencje wyciągnie bezwzględny system? W jaki sposób zapłacisz za to, co sprawiało, że twoje życie było lepsze? Stracisz nagle powody do radości? Nie poczujesz więcej zapachu kwiatów, wiosennego wiatru na policzkach? Opuszczą cię przyjaciele? Jak sądzisz, co może się stać?

Nowa definicja szczęścia

Możesz próbować obniżyć rachunek. Bohater Karlssona też próbował. Czy ci się uda? Marne szanse. Żyjesz bowiem w świecie Kafki i Orwella, absurdalnym, niebezpiecznym, opartym na inwigilacji, kontrolowanym. Żyjesz w świecie Karlssona, w którym hasło "nie ma nic za darmo" jest odczuwalne wyjątkowo boleśnie. Jesteś Józefem K., Winstonem Smithem, trzydziestodziewięcioletnim pracownikiem wypożyczalni wideo, jesteś sobą. Żyjesz w świecie, w którym wiedzą o tobie więcej niż byś chciał. Znają twoje smutki i radości, sukcesy i porażki. W końcu na jakiejś podstawie muszą wystawić ci ów rachunek.

Możesz zadzwonić na infolinię. Błagać, kląć, protestować. Nie licz jednak na zbyt wiele. Decyzja zapadła.

Łącznikiem pomiędzy wystawcą rachunku, a dłużnikiem jest Maud. Rozmowy z tą kobietą przybliżą bohatera do poznania prawdy o samym sobie, a nam pozwolą przyjrzeć się działaniu firmy, której zawdzięczamy całą tą opowieść. 

Bohater musi zmierzyć się z decyzją, którą za niego podjęto. Jednocześnie niecodzienna sytuacja sprawia, że wnikliwiej przygląda się własnemu życiu. Zarówno on, jak i czytelnik, na nowo zdefiniują szczęście.

Od czego zależy wielkość szczęścia?

To jest ten moment, w którym przyjrzałam się własnemu życiu, zwłaszcza tym złym chwilom, tym, które niegdyś wiązały się w najlepszym wypadku z nieprzespaną nocą i morzem wylanych łez. Patrzę na nie teraz i wiem, że gdyby nie one, moje życie wyglądałoby zupełnie inaczej. Lepiej? Niekoniecznie.

Od czego zależy wielkość szczęścia? Od zarobków? Od posiadanego mienia? Od liczby przyjaciół, spotkań towarzyskich, udanych imprez? Od oczekiwań? Przeżytych uniesień? Awansów? Kontraktów? Liczby pokoi w posiadanym domu? Od tego czy nasz pies wita nas radośnie merdając ogonem i czy jest kundlem czy chihuahua? Czy szczęście mierzy się w dniach przeżytych w zdrowiu, w kwotach premii czy stosunkach zakończonych orgazmem? Czy można być szczęśliwym nie mając dzieci, telewizora i zdjęć z wycieczki do Tajlandii? Dlaczego bohater, który nie odniósł sukcesu zawodowego, nie ma rodziny, burzliwego życia towarzyskiego ani majątku, według bliżej nieokreślonej instytucji musi zapłacić tak wysoki rachunek? Jego życie wydaje się być zaledwie egzystencją, w której zmienianie tapety w telefonie staje się jedną z ważniejszych czynności wykonywanych każdego dnia. Jego życie wydaje się puste. Monotonne. Pozbawione emocji, spontaniczności, wydarzeń pozwalających odróżnić jeden dzień od innego.

Po prostu

Rachunek to powieść, która zostaje w czytelniku na dłużej. To powieść, która pozwala inaczej spojrzeć na siebie i swoją przeszłość, inaczej zinterpretować pewne zdarzenia, rozliczyć się z własnego szczęścia i pomyśleć nad kwotą rachunku, który, być może, kiedyś znajdziesz w swojej skrzynce. To opowieść o tym, jak nasze podejście, doświadczenia, wrażliwość czy oczekiwania decydują o tym, w jaki sposób interpretujemy pewne zdarzenia. To powieść o tym, że czasem nie doceniamy tego, ile mamy i nie zdajemy sobie sprawy, jak wielką przedstawia to wartość.

Jedyne, co w tej powieści nieco bym zmieniła, to zakończenie. Wystarczy wydrzeć kilka stron, pozwolić niedopowiedzeniom zawisnąć w miejscu, w którym autor jasno nam mówi jak skończyła się historia jego bohatera. Nie lubię niszczyć książek, więc u mnie kartki pozostały na miejscu. Niech będzie jak jest, bo i tak jest wspaniale.

Polecam Rachunek całym sercem. Po prostu.

Był późny wieczór, mimo to zadzwoniłem. Ogólnie rzecz biorąc, cały ten czas przesiedziałem przy kuchennym stole, wsłuchując się w odgłosy miasta. Obserwowałem, jak na dachami zapada zmrok, i słuchałem zmieniających się dźwięków. Ktoś się z kimś kłócił. Docierały do mnie urywki rozmowy, ale nie usłyszałem, o co im poszło. Jakaś kobieta śmiała się głośno i długo. Szczekał pies, a grupka chłopaków śpiewała piłkarską przyśpiewkę. Od czasu do czasu do mojej nagrzanej kuchni wpadał powiew nieco chłodniejszego powietrza, pieścił moją twarz i ramiona. Siedziałem, gdzie siedziałem, i nie było powodu, żeby gdzieś iść. Życie było po prostu na swój sposób piękne. Jasne, że musiało słono kosztować.*

***

Książkę polecam

miłośnikom prozy dającej do myślenia

poszukiwaczom szczęścia

poszukiwaczom definicji szczęścia

***

* Jonas Karlsson, Rachunek, przeł. Patrycja Włóczyk, Wyd. Znak, 2016, s. 57

***