Jaume Cabré "Cień eunucha" Przegrałem własne życie...

Jaume Cabré
Cień eunucha
Wyd. Marginesy
2016
496 stron

Czasami się zastanawiam, jak ściany naszego domu wytrzymują tyle śmierci, tyle cierpienia i tak niewiele radości, bo mam wrażenie, że jeśli chodzi o szczęście, takie prawdziwe, niewiele go zaznaliśmy w domu Gensana[1].

Od momentu, w którym na polskim rynku wydawniczym pojawiła się powieść Wyznaję, katalońskiego pisarza Jaume Cabré, niecierpliwie czekam na kolejne książki tego autora. Cztery lata, cztery powieści. Każda inna, każda fascynująca. Nie wyobrażam już sobie roku, w którym nie będę wyczekiwać kolejnej książki Katalończyka i niecierpliwe oczekiwać listonosza, który mi ją dostarczy.

Powieść pełna muzyki

Nad Cieniem eunucha, który premierę miał niespełna dwa tygodnie temu, Jaume Cabré pracował ok. sześć lat. Polski przekład pojawił się dwie dekady po publikacji oryginału. Ta wielowątkowa opowieść o kilku pokoleniach katalońskiej rodziny przemysłowców, wypełniona jest muzyką. W tle słychać preludia Chopina czy nokturn Johna Fielda. Serca (a przynajmniej jedno serce) drżą, gdy na scenie pojawia się pewna skrzypaczka, a główny bohater jest melomanem prywatnie i krytykiem muzycznym zawodowo.

Tyle o tle, a co na pierwszym planie? Wspomnienia, rozliczenia, wychodzące na jaw tajemnice. Cienie przeszłości snujące się po utraconym domu, miejscu pełnym wspomnień i duchów.

Duchy tego domu, czyli ciężar przeszłości

Gdy wszystko już minęło, siedząc na wprost ciemnych oczu i doskonałej cery Júlii, zadałem sobie pytanie, w którym dokładnie momencie przegrałem własne życie[2]. Júlia jest dziennikarką, koleżanką z pracy Miquela Gensany Giró, głównego bohatera Cienia eunucha. Chce napisać artykuł o niedawno zmarłym przyjacielu kolegi i w tym właśnie celu umawiają się w restauracji. Wspomnienia o Bolósie, Nieodłącznym Przyjacielu Gensany, polityku, który niegdyś działał w konspiracji pod pseudonimem Franklin, z którym naszego bohatera sekrety i łączyły, i dzieliły jednocześnie, to jednak ułamek tego, co będzie zaprzątać głowę dziennikarza muzycznego z czasopisma Czasopismo, Miquela o wielu przydomkach, przytłoczonego tajemnicami i dramatami rodzinnymi, człowieka, który mógłby zaśpiewać znowu w życiu mi nie wyszło, gdyby tylko Budka Suflera zechciała przetłumaczyć ową frazę na kataloński.

Jaume Cabré, Warszawa 2016

Pechowo się zdarzyło, że Júlia zupełnie nieświadomie wybrała najgorszy możliwy lokal na to spotkanie. Może i elegancki, może i polecany, ale sprawiający, że zły dzień Miquela staje się dniem jeszcze gorszym. I nie chodzi tu o kelnera posyłającego ironiczne spojrzenia, o dość wysokie ceny, nieumiejętność doboru wina czy skrytykowaną próbę zamówienia dorsza, podczas gdy restauracja słynie z mięs zupełnie innego rodzaju i takie też powinno się w nim zamówić. 

Cóż mógłbym powiedzieć: moja droga Júlia przywiozła mnie właśnie do mojego rodzinnego gniazda, do Gensany, domu, w którym się urodziłem, rosłem, płakałem i marzyłem. Domu, z którego uciekłem, kiedy przyszedł czas[3]. Domu utraconego w wyniku konfliktów i niefortunnych decyzji. Domu, pełnego duchów przeszłości, czających się po kątach wytartych przez siedem pokoleń rodziny Gensanów. Domu pełnym osobistych wspomnień, intymnych przeżyć, dwustu lat historii, która teraz znana jest tylko nielicznym. Inni w tym miejscu widzą jedynie elegancką, uroczą restaurację, Miquel przytłaczającą przeszłość.

Rozliczenie

Ten obiad uruchamia lawinę wspomnień, która zdumiała towarzyszkę Miquela, a ten - choć niczym święty Piotr - trzykrotnie wyparł się przynależności do miejsca spotkania - mówił i mówił, i mówił. Erudyta, niespełniony artysta, miłośnik muzyki ze złamanym sercem i bez większych nadziei, na zapewnienie kontynuacji rodu, wylewa z siebie żale i sekrety, wspomnienia z czasów partyzanckich i miłosne uniesienia. Jego opowieść przeplata się ze wspomnieniami wuja, dzięki któremu poznajemy tę część historii, której Miquel nie mógł być świadkiem. Otrzymujemy więc kompletną opowieść o rodzinie Gensanów, intrygującą, wciągającą, pełną małych i wielkich dramatów. 

Cień eunucha budują porażki. Zawodowe i prywatne. Uczuciowe i rodzinne. Pełno w nim rozczarowań, zawiedzionych nadziei, złamanych serc i trudnych relacji. To gorzka opowieść człowieka przegranego, który rozlicza się z przeszłością nie tylko swoją, ale i całej familii, a konkluzja nie napawa optymizmem.

Człowiek cierpi, bo umysł nakłania go do sceptycyzmu, zwłaszcza kiedy sobie uświadomi, że rzeka życia z czasem zatonie w śmierci, a zakochiwanie się z czasem doprowadzi do samotności i do tęsknoty za uczuciem szalonym, gwałtownym i irracjonalnym, które tak bardzo przypomina szczęście[4].

Językowo Cieniowi eunucha bliżej do Wyznaję, niż Głosów Pamano czy Jaśnie pana, choć nie ma tu aż tak skomplikowanych przeskoków w czasie i przestrzeni, za to licznie pojawiają się zmiany pomiędzy narracją pierwszo- i trzecioosobową. To był pierwszy eksperyment tego typu, który autor zastosował w swojej twórczości. Później, z powodzeniem, autor kontynuował go w Wyznaję (Cień eunucha powstał wcześniej), uznając, że to ci subiektywne lepiej brzmi w pierwszej osobie, a to co obiektywne - w trzeciej.

Mimo zastosowania tego nietypowego zabiegu, powieść czyta się świetnie, choć bywa, że erudycyjne popisy autora każą mocno zwolnić tempo i ze wzmożonym skupieniem śledzić tekst. Liczne są tu nawiązania muzyczne czy literackie. Główny bohater, niespełniony artysta, nie potrafi znaleźć sobie miejsca w żadnej artystycznej niszy. Brak umiejętności w tym kierunku sprawia, że pozostaje mu rola dziennikarza, obserwatora, widza, słuchacza, badacza, krytyka. Kogoś, kto pyta, a nie jest przepytywany. Kogoś, kto podziwia, zamiast gromadzić wokół siebie rzeszę fanów. Kogoś, kto może oceniać, opiniować, ale sam nie bardzo ma co ocenie poddać. Kocha poezję, muzykę, malarstwo, ale nie potrafi tworzyć w żadnej z tych dziedzin. I to go boli, to go uwiera. Męczy go fakt, że o artystach się mówi, artystów się zna. Nikt ze znajomych Miquela nie wie jednak kim jest Steiner, nikt nie kojarzy nazwiska krytyka i wcale się owej niewiedzy nie wstydzi. 

Kiedy krytyk odwraca się, widzi za sobą cień eunucha[5] - mówi Gensana, używając tego samego sformułowania, jakiego Steiner użył po lekturze Dostojewskiego. Kto chciałby być krytykiem, gdyby mógł być pisarzem[6] - dodaje z goryczą.

Targi Książki, Warszawa, 2016

Przeczytajcie koniecznie!

Wśród inspiracji, które przyczyniły się do powstania powieści Cień eunucha, znajdują się koncert skrzypcowy pamięci anioła Albana Berga oraz... pewien dom. Istnienie tego powieściowego nie jest bowiem literackim wymysłem. Podobny los spotkał budynek mieszczący się nieopodal domu rodzinnego autora, który z lokalu mieszkalnego zmienił się w restaurację.

Główny bohater powieści, urodził się dokładnie w dniu, w którym na świat przyszedł jego twórca. Dzięki temu, autor mógł się z nim podzielić częścią obserwacji i przeżyć swoich oraz swoich przyjaciół. Dzięki temu otrzymujemy wiarygodny obraz Barcelony i Katalonii, ciekawy zwłaszcza w tych momentach, kiedy autor bierze na tapet okres dyktatury Franco.

Każda kolejna powieść Jaume Cabré jest dla mnie ucztą literacką i na każdą kolejną czekam niecierpliwie. Z Cieniem eunucha nie było inaczej. Sporo tu emocji, jest muzyka w tle i odrobina barcelońskich pejzaży, są gorzkie refleksje o życiu, utraconych szansach, błędnych decyzjach, zbyt mocno pielęgnowanych urazach. O nieśmiertelności, która nie każdemu jest pisana.

Według mnie są trzy sposoby na nieśmiertelność, których się dorobiliśmy: dzieci, sposób najczęściej stosowany, religia, sposób najbardziej prestiżowy, i sztuka, sposób najbardziej ze wszystkich wysublimowany[7].

Miquel także dostał swoją szansę na nieśmiertelność. Dzięki powieści Cień eunucha Jaume Cabré, którą serdecznie Wam polecam.

***

Książkę polecam

miłośnikom wielowątkowych powieści

szukającym wątku tajemnic rodzinnych

ceniącym piękny język

poszukującym powieści z Barceloną w tle

***

[1] Jaume Cabré, Cień eunucha, przeł. Anna Sawicka, Wyd. Marginesy, 2016, s. 364.

[2] Tamże, s. 21.

[3] Tamże, s. 28.
[4] Tamże, s. 464.

[5] Tamże, s. 410.

[6] Tamże.

[7] Tamże, s. 38.

***

Przeczytaj też

Jaume Cabré Wyznaję - recenzja

Jaume Cabré Głosy Pamano - recenzja

Jaume Cabré Jaśnie pan - recenzja

Jaume Cabré - fotorelacja ze spotkania autorskiego w Krakowie

Z książką po... Barcelonie 

Barcelona na blogu