Janusz Leon Wiśniewski "I odpuść nam nasze..." Zielona tasiemka, czyli o zabójstwie Andrzeja Zauchy

Janusz Leon Wiśniewski
I odpuść nam nasze
Wyd. Od Deski Do Deski
2015
224 strony

Wieść o tym morderstwie zelektryzowała Polaków. 10 października 1991 roku Andrzej Zaucha, wokalista, instrumentalista, aktor i kabareciarz, został zastrzelony w pobliżu krakowskiego Teatru STU. Wraz z nim, zginęła młoda aktorka, Zuzanna Leśniak. Motywem morderstwa była zazdrość.

Seria Na F/AKTACH wydawnictwa Od Deski Do Deski, w październiku rozrosła się o trzeci już tom. Po Preparatorze Huberta Klimko-Dobrzanieckiego i Innej duszy Łukasza Orbitowskiego, zlecenie na napisanie historii spod znaku true crime, przyjął Janusz Leon Wiśniewski. Jego dokumentalizowana powieść I odpuść nam nasze... opowiada o zabójstwie cenionego polskiego muzyka jazzowego. Autor wykorzystuje tę historię, by opowiedzieć o sile miłości i zazdrości. A wszystko to oczywiście umieszcza w skrupulatnie odmalowanych polskich realiach początku lat 90' ubiegłego wieku.

Powieść-wyzwanie

Gdy przy okazji tegorocznych Targów Książki w Krakowie miałam okazję zamienić z autorem kilka słów, usłyszałam, że choć sam pomysł napisania powieści opartej na prawdziwej historii kryminalnej jest dla niego zupełnie nowym doświadczeniem (a przy okazji ciekawym wyzwaniem), to styl pisania pozostaje podobny do tego, za który cenią go czytelnicy. I faktycznie, książka jest nieco sentymentalna, emocjonalnie rozbudowana, pełna opisów nie tyle popychających do przodu fabułę, co budujących tło, wykładających racje, kreujących postacie.

Tym razem nie mamy do czynienia ze spowiedzią mordercy (Klimko-Dobrzaniecki), ani obyczajową powieścią, w której to autor daje czytelnikom sporo czasu na poznanie mordercy, prowadząc fabułę od jego dzieciństwa do zatrzymania przez policję (Orbitowski). Janusz Leon Wiśniewski pozwala spojrzeć na całą historię nieco szerzej. Jego morderca jest najpierw zakochanym, zazdrosnym mężczyzną, następnie skazanym więźniem, w końcu człowiekiem wolnym, który na nowo usiłuje ułożyć sobie życie. Nie mamy tu narracji liniowej. Te trzy wyimki z życiorysu przeplatają się ze sobą, a czytelnik sam musi je poukładać tak, by zgrały się w całość. Nie jest to na szczęście trudne, nie ma wrażenia chaosu.

Piętno

Janusz Leon Wiśniewski
Kraków, 2015

Składowe te Janusz Leon Wiśniewski wykorzystał, by nie tylko pokazać jak doszło do zbrodni, ale także dać wgląd w sytuację osadzonego w więzieniu, a następnie przyjrzeć się jego powrotowi do normalnego życia, do rzeczywistości za murami więzienia. Nie jest to oczywiście łatwe. Wspomnienia wracają uparcie, żal nie odpuszcza, a refleksje są gorzkie. Nie chcą odejść wyrzuty sumienia. Zabijać żony nie planował, to nie dla niej przeznaczona była kula, która nieszczęśliwym przypadkiem odebrała jej życie. Trudno mu zaakceptować siebie w roli mordercy kobiety, którą kochał tak bardzo, że wieść o jej zdradzie obudziła w nim nieznane mu do tej pory instynkty. To ogromny ciężar, który niełatwo unieść samodzielnie.

Jest jednak ktoś, kto czeka na niego za murami. Ktoś, kto pogodził się z jego trudną przeszłością. Kto chce z nim żyć pomimo tego, czego się dopuścił. Są jednak ludzie, którzy pamiętają. Czy z piętnem mordercy można normalnie żyć?

Morderca wzbudzający współczucie

Vincent jako mężczyzna oszukany, zdradzony, zraniony, samotny, wzbudza współczucie. Janusz Leon Wiśniewski pisze o mordercy, ale pozwalając poznać targające nim emocje sprawia, że trudno nie widzieć w nim człowieka skrzywdzonego, który okazał się zbyt słaby, by poradzić sobie z ową krzywdą w efekcie czego podejmuje desperacki krok pozbycia się rywala. Zastanawia mnie, czy skądinąd łagodność, z jaką autor potraktował swojego bohatera (wspomniana kreacja osoby pokrzywdzonej, a nie mordercy, który wymierzył karę niewspółmierną do winy) bierze się z tego, że miał okazję spotkać się z rzeczywistym zabójcą? Na szczęście Janusz Leon Wiśniewski nie wybiela, nie usprawiedliwia Vincenta, a jedynie pokazuje jakie emocje towarzyszyły mu w opisywanym okresie. Dominuje wśród nich żal.

Nie tylko o zabójstwie

I odpuść nam nasze... nie jest wyłącznie opowieścią o zranionej dumie i konsekwencjach tejże, ale także obrazem życia Polaków w nowej Polsce i zapisem wspomnień o kraju z czasów PRL-u. Autor serwuje liczne dygresje i to jest właśnie przyczyna, dla której jego książka wywołuje tak mieszane uczucia. Budując interesujące tło społeczne, z jednej strony wspaniale osadza historię w realiach, komentuje rzeczywistość, wspomina o stanie wojennym, "Solidarności", rzuca takie nazwiska jak Kuroń czy Mazowiecki, z drugiej zaś, zaciemnia główny wątek, nieco go marginalizuje i sprawia, że zaczyna się mieć wątpliwości, czy to książka o zabójcy, o Polsce, czy może po prostu burzliwa miłosna historia z tragicznym happy endem i rozbudowanym tłem, które na wiodącą nić fabularną wpływ ma raczej niewielki. Po początkowej dezorientacji (zaraz, zaraz, to o czym jest ta książka?), przyzwyczaiłam się do dygresji i dałam poprowadzić do rzeczywistości, w której miałam kilka lat, a w głowie sprawy, do których nie należały polityka czy zabójstwo Zauchy. Nie jest to jednak łatwe i sądzę, że część czytelników może się zniechęcić do lektury. Tego problemu nie będą mieli miłośnicy stylu Janusza Leona Wiśniewskiego.

Tym, co mi się w tej rozbudowanej opisowości podobało, była możliwość przyjrzenia się społeczności więziennej. Plus dla autora za użycie tamtejszej gwary i kilka interesujących portretów osadzonych.

Janusz Leon Wiśniewski w powieści dokumentalnej I odpuść nam nasze... pokazuje sprawę zabójstwa Andrzeja Zauchy z zupełnie innej strony niż ta, którą przedstawiały media. Pierwszy celebrycki mord (jak określa go autor książki) odbił się szerokim echem. Życie znanego i cenionego wokalisty przerwano nagle, brutalnie, przedwcześnie. Napiętnowanie osoby mordercy wydaje się oczywiste i trudno tu szukać jakichkolwiek usprawiedliwień. Warto jednak poznać tę historię z nowej perspektywy. Z perspektywy człowieka, który dokonał zbrodni, odpokutował karę, a teraz próbuje zacząć nowe życie. Należy przy tym jednak pamiętać, że mimo rozmów autora z zabójcą, mimo przewertowania przez niego dokumentacji archiwalnej dotyczącej tragicznego zdarzenia sprzed ponad dwudziestu lat, jest to powieść, literacka wariacja oparta na prawdziwych zdarzeniach. Uzbrojeni w tę wiedzę możemy zasiąść do lektury.

Zaczęło się od tego, że w teatrze poznał kobietę, która niedługo potem całkowicie odmieniła jego życie. Którą się najpierw sztubacko zachwycił, potem szaleńczo pokochał, poślubił, która miała mu kiedyś urodzić dzieci i którą zastrzelił na parkingu cztery lata później...*

Andrzej Zaucha C'est la vie

***

Książkę polecam

miłośnikom prawdziwych historii
czytelnikom, którym nie przeszkadzają liczne dygresje

wielbicielom true crimes

chcącym poznać sprawę zabójstwa Andrzeja Zauchy z innej strony
szukającym opowieści o miłości, zazdrości i ich konsekwencjach

***

* Janusz Leon Wiśniewski, I odpuść nam nasze..., Wyd. Od Deski Do Deski, 2015, s. 18.

***

Przeczytaj też:
Janusz Leon Wiśniewski Grand - recenzja

Seria Na F/AKTACH:
Hubert Klimko-Dobrzaniecki Preparator - recenzja

Łukasz Orbitowski Inna dusza - recenzja

***