Więźniowie (Zygmunt Miłoszewski "Domofon")

Zygmunt Miłoszewski
Domofon
Wyd. W.A.B.
2011
360 stron

Jeśli nawiedzona może być przydrożna kapliczka, jeśli dziwne siły są obecne w ruinach zamku, a widmo jeźdźca galopuje po grobli, to dlaczego nie mógłby być nawiedzony dom z wielkiej płyty?[1]

Czemu nie? Zwykle straszy w starych, wielkich domach pełnych zakamarków. Trzeszczą ściany i posadzki, w lustrach ukazują się przerażające twarze, drzwi otwierają się i zamykają same, a z piwnicy pełnej starych gratów dobywają się jęki. 

Nawiedzone domy działają na wyobraźnię. Ciemność i samotność wyostrzają zmysły. Słyszy się i widzi więcej. Takie historie znamy z filmów i literatury, z opowieści tych, którzy twierdzą, że byli świadkami rzeczy niedających się racjonalnie wytłumaczyć. A gdyby tak tym razem akcję przenieść do zwykłego... bloku? Takiego, w jakim mieszka wielu z nas. Anonimowe blokowisko, w którym zwykle straszą jedynie lokalni menele i wścibskie staruszki może stać się miejscem spowitym przez nieprzeniknioną czerń i męczonym koszmarami.

Zygmuntowi Miłoszewskiemu wystarczył przejazd windą w bloku na warszawskim Bródnie, by pomyśleć o takim właśnie budynku jako miejscu akcji literatury grozy. Koncepcji na to, co w takiej windzie może się zdarzyć, nie brakowało. W tym twórczym procesie miał też udział brat pisarza, w późniejszym czasie tester pomysłów (na szczęście chyba nie wszystkich - Wojciech Miłoszewski żyje i ma się dobrze), redaktor i krytyk. Wsparcie brata zaowocowało powstaniem Domofonu, interesującej powieści grozy, bo choć Zygmunt Miloszewski kojarzony jest głównie z kryminalnym cyklem z prokuratorem Teodorem Szackim w roli głównej, to zadebiutował jako autor horroru. Akcję umieścił w bloku zamieszkanym przez rodziców swojej byłej dziewczyny, a jego lokatorom zafundował kilka dni bezsenności i strachu.

Gdyby Agnieszka i Robert mieli świadomość tego, że największym problemem po przeprowadzce nie będą męczące konieczności jak rozpakowywanie kartonów, aklimatyzacja w nowym miejscu czy próby ułożenia sobie życia zawodowego, pewnie mocno by się zdziwili. Tymczasem pędzą samochodem po polskich drogach, cudem unikają śmierci lawirując między samochodami, tylko po to, by po dotarciu na miejsce dowiedzieć się, że ktoś inny miał mniej szczęścia. Przy windzie, na pełnej krwi podłodze, spoczywa bezgłowy trup. Najwyraźniej mężczyzna zatrzasnął się w kabinie między piętrami i w akcie desperacji próbował przecisnąć się przez szybę wybitą w drzwiach na pierwsze piętro. Człowiek nie kot, wetknięcie głowy w dziurę nie czyni go wolnym. Zwłaszcza, gdy winda ruszy i nieszczęśnik podzieli los Marii Antoniny, Anny Boleyn i Georgesa Dantona.

Zygmunt Miłoszewski
(MFK, Wrocław, 2014)

Jeśli wierzyć w znaki, ten bezsprzecznie nie należał do najlepszych. Jeśli nie wierzyć, niczego to nie zmienia. Machina ruszyła. Najpierw dzieją się rzeczy niepokojące, w końcu koszmary przybierają na sile,  blok staje się więzieniem  i pozostaje tylko kwestią czasu, kiedy w budynku nie pozostanie ani jedna żywa dusza. Dręczeni potwornymi wizjami lokatorzy z dnia na dzień coraz bardziej przypominają własne cienie. W bloku nie ma wody ani prądu, nikt nie może wyjść ani wejść do budynku. Nie pomagają krzyki, ani wywieszane na oknach transparenty, nie działają telefony. Czym różni się ten budynek od wielu jemu podobnych? Oto zagadka do rozwiązania. Nie ma tu jednak Poirota ani Holmesa. Żadna z mieszkanek nie wykazuje się spostrzegawczością Miss Marple. Jest tu za to skłócone małżeństwo, zbuntowany nastolatek, dziennikarz-alkoholik, bogacz-egocentryk, przykuty do wózka staruszek, stara panna dewotka opiekująca się ciężko chorą matką... Każdy ma swoją, często trudno historię. Kandydatów na bohaterów brak.

Domofon łączy w sobie psychologiczny thriller z horrorem, w którym nie potrzeba hektolitrów krwi (choć i ta się pojawi), by wywołać dreszcze. Osadzenie akcji w rzeczywistości dobrze nam znanej i uczynienie jej bohaterami przeciętnych ludzi, silnie działa na wyobraźnię. Widać w tej powieści ukłon dla mistrza gatunku - Stephena Kinga. Opętanie powieściowej artystycznej duszy nasuwa skojarzenia z Jackiem Torrance, bohaterem Lśnienia. Polski pisarz od tej analogii nie ucieka, rozpoczynając swój debiut cytatem z tejże właśnie książki. Trochę dalej pojawi się kultowe Wendy, I'm home w nieco mniej drastycznej odmianie, ale bezsprzecznie robiącej wrażenie. W ostrzu noża odbiją się dwie pary oczu: te przerażone i te przepełnione nienawiścią, choć do niedawna znaleźć w nich można było jedynie miłość i figlarne ogniki. Rozdźwięk pomiędzy kiedyś a teraz jest ogromny. Miłoszewski świetnie zestawił piękne uczucie dwojga ludzi pełnych poczucia humoru i marzeń, z destrukcyjną siłą zła, która zdolna jest odmienić nawet najbardziej poczciwe dusze.

Opowieść narratora często przerywają dialogi "ludzi bez twarzy". Mieszkańcy bloków znają to doskonale. Głośne rozmowy, sprzeczki, dyskusje toczone w łazience, niejednokrotnie docierają do uszu sąsiadów. Cienkie ściany i dobra akustyka sprawiają, że czasami słychać nie tylko pojedyncze słowa, ale i pełne zdania. Twarzy nie widać. Są tylko głosy kobiet i mężczyzn. Anonimowość i prywatność mieszkańców bywa pozorna. W niektórych sytuacjach nie istnieje.

Debiut warszawiaka ma tylko jeden słaby punkt: brak mocnego finału. Rozwiązanie zagadki robi wrażenie, sam finał wydaje się stosunkowo łagodny w porównaniu do reszty. Zygmunt Miłoszewski umiejętnie buduje napięcie, a przy tym nie skupia się wyłącznie na elementach grozy. Przybliża sylwetki bohaterów, pokazuje życie za zamkniętymi drzwiami i w pewnym stopniu portretuje funkcjonowanie społeczności blokowisk. Choć wprowadza nieco humoru, nie pozwala zapomnieć, że Domofon to horror. Historia, którą wplótł w szarą codzienność mieszkańców Bródna jest z gatunku tych bolesnych i przerażających. Bohaterów dręczą koszmary, ale nie widzą co jest ich przyczyną. 

Wyobraźcie sobie świat, który opiera się na pęczniejącym od pierwszej chwili strachu, tak jakby ktoś wywlókł wam z głowy najgorszy lęk, a potem wsadził was do środka, i nie dość, że nie pozwolił uciec, to jeszcze trzymał za głowę, żebyście wszystko dokładnie obejrzeli[2].

Faith No More From Out of Nowhere

***

Książkę polecam

miłośnikom powieści grozy

mieszkańcom blokowisk

wielbicielom nawiedzonych domów

***

[1] Zygmunt Miłoszewski, Domofon, Wyd. W.A.B., 2011, s. 282.

[2] Tamże, s. 197.

*** 

Tu też warto zajrzeć

Zygmunt Miłoszewski Bezcenny - recenzja 

Zygmunt Miłoszewski Uwikłanie - recenzja

Polskie trupy eksportowe - wykład Zygmunta Miłoszewskiego (Wrocław 2014)