Johanna Sinisalo "Nie przed zachodem słońca" Mój przyjaciel troll

Johanna Sinisalo
Nie przed zachodem słońca
Wyd. Słowo/Obraz Terytoria
2005
280 stron

Na moją listę książek do przeczytania trafiają tytuły z różnego powodu. Tu ktoś coś poleci, tam trafię na coś przypadkiem. Ktoś wspomni o jakiejś książce na blogu, w powieści, albo podczas bardzo głośnej dyskusji w tramwaju. Po jakimś czasie pojęcia nie mam, z jakiej przyczyny dana książka znalazła się wśród poszukiwanych tytułów. Tak było z Nie przed zachodem słońca, fińskiej pisarki, Johanny Sinisalo. Wyobraźcie sobie moje zdumienie, gdy okazało się, że debiut Finki opowiada o przyjaźni człowieka z... trollem. Co prawda obiecałam sobie, że zapoznam się z literackim światem fantastyki, ale myślałam raczej o Sapkowskim lub Tolkienie, a nie nic mi nie mówiącej fińskiej pisarce, nawet jeśli jest to autorka ceniona w swym ojczystym kraju.

Bohaterem powieści jest Mikael, zwany Aniołem. Poznajemy go w chwili, gdy ze złamanym sercem wlecze się w środku nocy do domu. Zraniony i nietrzeźwy. Jego uwagę przykuwa grupka młodzieży. Przy śmietniku zebrało się nieciekawe towarzystwo, młodzi gówniarze, w zwisających z tyłków dżinsach i błyszczących kurtkach odsłaniających pas gołej skóry.[1] Napędzany wysokoprocentową adrenaliną i z zaczepnym wyrazem twarzy jest o krok od oberwania w ryj, z pomocą przychodzi mu jednak sąsiadka, grożąc wyrostkom policją. Towarzystwo rozpierzcha się błyskawicznie, a tymczasem Mikael zauważa leżące na asfalcie ciało. I nie są to bynajmniej pijackie zwidy.

Jest mały, delikatny i dziwnie skulony, jakby w ogóle nie miał stawów. Głowę trzyma między kolanami, gęsta, czarna grzywa dotyka zabłoconego chodnika.
Ma nie więcej niż rok. Najwyżej półtora. Jest jeszcze młody. Nie ma w sobie nic z wielkości i masywności dorosłych osobników, których widziałem na ilustracjach.[2]

Tak jak ludzie znajdują na ulicy błąkające się psy lub bezdomne koty, tak Mikael znajduje trolla. A że jest to troll malutki (na razie!), mężczyzna zabiera stworzenie do domu. Od teraz życie Anioła kręci się wokół nowego towarzysza. Nie bardzo wie co dolega trollowi. Stwór nie chce jeść, jest apatyczny i sprawia raczej przygnębiające wrażenie. Jego nowy opiekun musi dyskretnie dowiedzieć się jak przywrócić stworzeniu chęci do życia. Bez problemów się oczywiście nie obejdzie. Trudno utrzymać w tajemnicy obecność trolla w bloku, niełatwo zdobyć informacje o tym gatunku, nie mogąc pytać wprost.

Johanna Sinisalo
źr. aamulehti.fi

Nie przed zachodem słońca to nie tylko opowieść z gatunku fantasy. To także historia ludzi uwikłanych w trudne relacje, poszukujących ciepła, uczuć. Okazuje się, że dopiero pojawienie się trolla nazwanego Pesikiem, staje się początkiem zbudowania pierwszego prawdziwego związku opartego na zaufaniu, przyjaźni, a może nawet miłości. Do tej pory znajomości Mikaela były oparte na przykrej interesowności, nie mając w sobie ani trochę ciepła. Bohater wykorzystuje zakochanych w nim mężczyzn (tak, Mikael jest homoseksualistą), by zdobyć potrzebne mu informacje. Sam też staje się ofiarą przebiegłości innych. Pesik jest pierwszym stworzeniem, któremu Anioł naprawdę chce pomóc, na którym zależy mu prawdziwie i bezinteresownie. 

Pesik, choć swoim zachowaniem przypomina domowe zwierzątko, ma jednak też zaskakująco wiele cech ludzkich. To nadaje mu nieco symboliczną postać stworzenia stojącego pomiędzy człowieczeństwem a naturą. Idąc tym tropem łatwo wyciągnąć ogromnie smutne wnioski. Oddalając się od natury i ewoluując, stajemy się coraz bardziej wyrachowani, nastawieni na osiąganie własnych korzyści, nie zważając na krzywdę, jaką wyrządzamy innym. Analizujemy, kalkulujemy, nie oglądając się na innych.

Powieść Sinisalo składa się z bardzo krótkich rozdziałów. Historie opowiadanie przez Mikaela i pozostałych bohaterów, przeplatają się z fragmentami prac dotyczących trolli. Są wśród nich baśnie, podręczniki, artykuły z gazet. Część z pochodzi z prawdziwych źródeł (np. Zamieńca Selmy Lagerlöf), reszta stanowi wytwór wyobraźni autorki. Jest tam nieco wiadomości o pochodzeniu trolli, o przypadkach ich spotkań z człowiekiem, są i ludowe podania. Rozdziały, których narratorami są poszczególni bohaterowie, pozwalają na poznanie różnych punktów widzenia. To, co powinno stanowić atut tej historii, dobitniej podkreśla egoizm bohaterów, a tym samym działa przygnębiająco, zwłaszcza gdy czytelnik powoli zaczyna sobie uświadamiać jak wiele samolubnych gestów ma na swoim sumieniu.

Nie przed zachodem słońca można analizować na wiele sposobów. Autorka nie narzuca żadnej z interpretacji. Nawet pytanie o wydźwięk zakończenia pozostawia bez odpowiedzi. Czytelnik sam musi wyrobić sobie na jego temat zdanie. Bez wątpienia plusem tej powieści jest jej ciekawa forma, krótkie rozdziały, wieloosobowa narracja, przeplatanie fabuły notkami informacyjnymi. Ta powieść to nie tylko egoistyczne relacje i niespodziewana przyjaźń, to także historia niewoli pewnej Filipinki, wgląd w środowisko homoseksualistów, ciemna strona branży mediów. Może nie jest to historia, której przebieg śledziłam z zapartym tchem, ale bez wątpienia jest to ciekawie skonstruowana, oryginalna opowieść, którą warto poznać.

Finntroll - Visor Om Slutet
(fińska muzyka w fińskim lesie)

***

[1]Johanna Sinisalo, Nie przed zachodem słońca, przeł. Sebastian Musielak, wyd. Słowo/Obraz Terytoria, 2005, s. 11.

[2] Tamże, s. 12.