Katarzyna Bonda "Pochłaniacz" Najtrudniej jest przestać się bać

Katarzyna Bonda
Pochłaniacz
Wyd. Muza
2014
672 strony

Zygmunt Miłoszewski włożył jej na głowę koronę, ogłaszając królową polskiego kryminału. Ona sama, pewna siebie, inteligentna, z doświadczeniem dziennikarskim i pracowitością mrówki, nie potrzebuje insygniów królewskich, by dziarskim krokiem wspiąć się na sam szczyt. Katarzyna Bonda maluje korony na egzemplarzach podsuwanych jej przez czytelników przyjmowanych na audiencjach (pospolicie zwanych spotkaniami autorskimi), szeroko się przy tym uśmiecha i widać, że doskonale się tą nominacją bawi.

Tytuł tytułem, zaszczyt zaszczytem, wszystko to miłe i sympatyczne, ale przecież znikąd się nie wzięło. Myślę, że można z powodzeniem sięgnąć po dowolną z książek autorki i za każdym razem dojść do wniosku, że Bonda wkłada w nie i serce, i czas, ale przede wszystkim - ogrom wiedzy. 

Skończywszy cykl z profilerem Hubertem Meyerem, pisarka nie porzuca tematu profilowania. Zmienia jednak wszystko inne. Debiutancka Sprawa Niny Frank  (wznowiona jakiś czas temu jako Dziewiąta runa) była przede wszystkim ogromnie wciągającym kryminałem oraz kompendium wiedzy o profilowaniu. Dla miłośnika gatunku - nie lada gratka. Jej najnowsza powieść Pochłaniacz to już zupełnie inny kaliber (nawiasem mówiąc, wróżę autorce miejscówkę w przyszłorocznej ekipie nominowanej do Nagrody Wielkiego Kalibru). O wiele bardziej jest tu dopracowane tło, a każdy z bohaterów ma precyzyjnie nakreślony, złożony charakter. Autorka przeniosła się w rejony bliższe powieści obyczajowej niż tradycyjnego kryminału, choć oczywiście i śledztwo jest mocno zaakcentowane. 

Katarzyna Bonda wprowadziła do literatury kryminalnej nową, ciekawą postać - profilerkę Saszę Załuską. W polskiej twórczości spod znaku zbrodni intrygujących, inteligentnych, pierwszoplanowych specjalistek w roli śledczej, raczej się nie widuje. Mężczyźni piszą o mężczyznach, kobiety piszą o mężczyznach, a jak sama autorka zauważyła - jeśli już trafi się postać kobieca, to raczej w komedii kryminalnej. Póki co, Sasza ma więc zapewnione miejsce w czołówce, a że jej postać jest ogromnie dopracowana, to prawdopodobnie jej pozycja jeszcze długo nie zostanie zagrożona.

Rysy postaci to w ogóle mocna strona Pochłaniacza. Pisarka poświęciła im sporo wysiłku, dbając o to, by każda z nich była charakterystyczna, wiarygodna i zapadająca w pamięć. Tu nie ma przypadkowych bohaterów i cech bez znaczenia. Liczą się umiejętności, cechy charakteru, wygląd, przeszłość i cały arsenał rozmaitości tworzących wizerunki głównej bohaterki Saszy i spotykanych przez nią ludzi.

Katarzyna Bonda

Sasza Załuska jest profilerką, która po siedmiu latach pracy w Instytucie Psychologii Śledczej w Huddersfield wraca do Polski. Wraz z córeczką wynajmuje mieszkanie w Gdańsku. Praca znajduje ją właściwie sama. Do rozwiązania jest sprawa morderstwa pewnego celebryty-piosenkarza, który wraz z kumplem prowadził popularny klub (ponad czterdzieści tysięcy fanów na Facebooku lokuje biznes w krajowej czołówce). Ciało znaleziono w lokalu. Niewiele brakowało, by trupy były dwa. Na szczęście pracownica, choć pokiereszowana na tyle, że amnezja odebrała jest zdolność drobiazgowego streszczenia tragicznych wydarzeń, jest żywa choć hospitalizowana. Niby pamięta niewiele, ale jest pewna, że zna twarz morderczyni. Ta wyglądem przypomina raczej Lisbeth Salander niż Irene Adler, co z pewnością nie pomoże jej w odparciu zarzutów. Winna czy nie? To się dopiero okaże.

W całej tej pogmatwanej sprawie jest wiele niedopowiedzeń, pojawiają się kolejni bohaterowie, którzy wcale nie ułatwiają dotarcia do prawdy. Im bardziej się tej historii przyglądać, tym wyraźniej widać liczne nawiązania do przeszłości. Załuska ma trudniej niż czytelnicy Pochłaniacza. Katarzyna Bonda, nim zabierze nas do Trójmiasta roku 2013, wcześniej opowie historię, która zdarzyła się dwadzieścia lat wcześniej. Wówczas miastem rządziła mafia Słonia, oficjalnie jubilera, nieoficjalnie typa, któremu lepiej nie podpaść, jeśli chce się mieć złote łańcuchy na szyi, a nie złote literki na nagrobku. Nie Słoń będzie jednak bohaterem retrospekcji, a jego bratanek - Marcin. Ten, naiwny do granic możliwości, a przy tym działający na kłopoty jak magnes, łatwo daje się wmanewrować w sytuację, która zmieni na zawsze losy wielu ludzi, a niektórym odbierze nawet życie. 

Był zbyt młody, by zrozumieć, że właśnie podpisał cyrograf. Wielkie szczęście zawsze słono kosztuje. Tylko kłopoty są za darmo[1].

Przeszłość, teraźniejszość, zbrodnia, śledztwo i rozmaici bohaterowie, których łączy jedno - każdy ma dla tej sprawy znaczenie i każdy skrywa pewne sekrety. Ogromną rolę odgrywa tu także muzyka, a konkretnie tekst piosenki nieznanego autorstwa. Jak się okazuje klucz do rozwiązania zagadki, może przybrać niekiedy zaskakującą formę.

Pochłaniacz jest powieścią absolutnie mistrzowską i tylko wiara w to, że kolejne części z planowanej tetralogii Cztery żywioły Szaszy Załuskiej będą jeszcze lepsze, powstrzymuje mnie od wystawienia najwyżej oceny. Celowo piszę tu o powieści, a nie o kryminale, bo w najnowszej powieści Bondy wątek kryminalny jest istotny, bo to on stanowi pretekst do opowiedzenia tej historii, ale autorka na nim nie poprzestaje. Zawiodą się więc Ci, którzy liczą na dynamiczny pościg za zbrodniarzem i skondensowane śledztwo, w którym nie ma czasu na przestoje. Jest denat, jest dochodzenie, są poszlaki, dowody, ślepe uliczki, podejrzani, niewinni, świadkowie, tajemnice, niespodzianki, trupy w szafach i cały ten kryminalny zestaw w pigułce. Ruszająca z kopyta akcja z retrospekcji, dwadzieścia lat później toczy się raczej niespiesznie. Na tyle spokojnie, by Katarzyna Bonda pozwoliła czytelnikowi bliżej postać swoich bohaterów i świat, w jakim ich umieściła. 

Drobiazgowo dopracowane tło jest tym, czego po prostu nie można nie docenić. Choć pewnie zaraz okaże się, że jednak można i podobnie jak Stiega Larssona krytykowano za szczegółowość opisów, porównując jego książki do katalogów Ikei, tak i Bondę ten i ów potępi za wgłębianie się w treść ogłoszeń, które Sasza czyta jadąc windą i takie tam inne dodatki do fabuły. W każdym razie, książki Szweda czytają miliony i takiej liczby czytelników życzę też polskiej królowej. Ja tymczasem będę stała w obronie stanowiska, że precyzja Katarzyny Bondy jest godna podziwu. Jej świat jest ogromnie realistycznie przedstawiony, bohaterowie wyłażą ze stron powieści i są tak żywi jak ty czy ja. Po ludzku dobrzy, źli, targani emocjami, szarpani wątpliwościami, słabi, silni, złożeni z zalet i wad.

Intryga wije się jak wężykiem. Już myślisz, że coś wiesz, a okazuje się, że ciemnyś jak tabaka w rogu. Przy okazji tych rozmaitych zakrętów i zawirowań, autorka bierze na tapetę tematy duże i przestrzennie rozległe jak choćby korupcyjne siateczki powiązań, działania naciągaczy rozmaitego kalibru i mafijne układy, a także te rozpatrywane w skali mikro, bo dotyczące konkretnej osoby, jak problemy z alkoholem i walka trzeźwość, czy próby pogodzenia pracy zawodowej z rolą samotnej matki. Za co się nie weźmie - tworzy realistyczny obrazek. Katarzyna Bonda zasiada do pracy jak na królową przystało, bogata w oręże wiedzy, którą potrafi wykorzystać tak, by zaplanować poddanym perfekcyjnie realistyczny (choć nie perfekcyjny) świat.

O czym jeszcze nie wspomniałam? O profilowaniu! Każda z czterech, składających się na tetralogię powieści, dotyczy innego żywiołu. W Pochłaniaczu jest nim powietrze, a więc w rozwiązywaniu zagadki potrzebne będzie zgłębienie tajemnic osmologii, czyli badanie właściwości zapachu. Musicie, po prostu musicie przyznać, że możliwość odkrycia tożsamości mordercy, dzięki pozostawionym przez niego próbkom zapachu, jest niezwykle frapujące. 

Nie ma ludzi złych, są tylko ci, którzy dokonali złych wyborów lub nie dokonali ich wcale. I potem pragniemy, by to był tylko sen, chwilowa ułuda, ale nie da się niczego cofnąć. Wtedy człowiek do śmierci będzie dążył, by naprawić błąd, podjąć inną decyzję, cofnąć czas[2].

Jeden właściwy wybór możecie podjąć już dziś, sięgając po intrygującą powieść Pochłaniacz, autorstwa miłościwie nam panującej królowej polskiego kryminału, Katarzyny Bondy.

***

Książkę polecam

miłośnikom kryminałów

zainteresowanym profilowaniem

ciekawym jak można wykorzystać badania zapachu w śledztwie

tym, którzy od kryminału oczekują czegoś więcej niż tylko samej intrygi

chcącym przekonać się, czy Bonda faktycznie zasługuje na miano królowej

***

[1] Katarzyna Bonda, Pochłaniacz, Wyd. Muza, 2014, s. 37.

[2] Także, s. 435.

Koniecznie zajrzyj też tutaj!

Katarzyna Bonda Sprawa Niny Frank - recenzja
spotkanie autorskie Katarzyny Bondy i Mariusza Czubaja (Wrocław 2014)