Milan Kundera "Święto nieistotności"Czternaście lat oczekiwania na... nieistotność

Milan Kundera
Święto nieistotności
Wyd. W.A.B.
2015
128 stron

Premiera: 6 maja

Długo, bo aż czternaście lat, Milan Kundera kazał czekać czytelnikom na swą kolejną powieść. W międzyczasie pojawiły się dwa zbiory esejów Spotkanie i Zasłona, ale nie zmieniło to faktu, że głód beletrystyczny dawał o sobie znać. 

W końcu coś drgnęło dwa lata temu. W październiku, we Włoszech, pojawiła się powieść La Festa dell'insignificanza, kilka miesięcy później we Francji La fête de l’insignifianc, a teraz także i polski czytelnik może podskoczyć z radości i z uśmiechem popędzić do księgarni, gdzie czekają pachnące farbą drukarską egzemplarze Święta nieistotności. 

Konia z rzędem temu, kto mi wytłumaczy dlaczego Kundera tak okrutnie bawi się (z) czytelnikami. To zakazuje publikacji swoich książek po czesku, to w mieszkańcom kraju, który wybrał na swoją nową ojczyznę, każe czekać na książkę w języku, w którym przecież ją napisał, najpierw umożliwiając lekturę Hiszpanom (Niewiedza) czy Włochom (Święto nieistotności). Autor milczy. Milczy konsekwentnie, wywiadów nie udziela.

Podobno do powstania najnowszej powieści przyczyniła się Vera, żona pisarza, w pewnym sensie rzucając mężowi wyzwanie napisania książki, w której nic nie będzie na serio. Co prawda Milan Kundera nie byłby Milanem Kunderą, gdyby stworzył płytką, lekką opowiastkę o niczym, więc nie należy się spodziewać zabawnego czytadła pozbawionego eseistycznych zapędów, ale trzeba przyznać, że Święto nieistotności różni się od swych poprzedniczek.

Bohaterów mamy czterech. Nota wydawcy tak zgrabnie ich przestawia, że pozwolę sobie ją przepisać: 

Ramon stawia czoła kolejnym, młodszym od niego, pokoleniom, Alain rozmyśla nad tajemnicą kobiecej seksualności, Charles szuka aniołów, Kaliban jest aktorem bez publiczności.

Dodajmy do tego, że Alain nie ma raka (ale o tym sza, w wersji oficjalnej Alain stopniowo umiera, na leczenie jest za późno), Ramon uwielbia sztukę, choć tłumy skutecznie go zniechęcają do jej kontemplowania, Kaliban w kontaktach z obcymi posługuje się wymyślonym językiem, a Charles zna liczne anegdoty o Stalinie. Czytelnik też je pozna. 

Snują się bohaterowie po Paryżu, rozmawiają, rozmyślają, filozofują, analizują, dyskutują, dzielą się opowieściami. Towarzyszą im duch Stalina i jego dwadzieścia cztery kuropatwy, Kalinin ze swoim problemem z prostatą i kilku innych bohaterów. Taki zestaw podany z humorem, smakuje  całkiem nieźle. Z jednej strony bawi, z drugiej nie wyklucza przemycenia dodatkowych treści. W końcu to Kundera.

I tak na przykład, w pierwszej scenie, w której to Alain idzie powoli ulicą i gapi się na dziewczyny, od rozważań na temat mody na spodnie zsunięte na biodra i krótkie koszulki odsłaniające pępek, dociera do refleksji na temat kobiecości oraz umiejscowienia erotycznego czaru na kobiecym ciele. Wiele jest takich scen między pierwszym zdaniem, a finalną kropką. Cechuje je lekkość, humorystyczność, ale i właściwie w każdej doszukać się można czegoś więcej. Można więc kolejne kadry omieść jednym spojrzeniem lub przyjrzeć im się nieco dłużej. Być może będziemy szukać drugiego dna na próżno, ale częściej zdarzy się tak, że je dostrzeżemy i nas także dotknie chęć przeanalizowania tej czy innej kwestii.

Od owych koszulek nieco zbyt krótkich, łatwo przejść do erotycznych skojarzeń, damsko-męskich gier, wnioskowania o mężczyznach na podstawie tego, na jakiej części kobiecego ciała zatrzymuje się ich wzrok, a od tego już blisko do rozważań o seksualności i nieco bardziej ważkich kwestiach jej dotyczących. Być może nasze życie takie właśnie jest, na jego istotność składa się szereg nieistotności, błahych rozważań, miałkich pomysłów, płytkich zagadnień. Bezużyteczność bycia błyskotliwym - tak walor nieistotności definiuje jeden z bohaterów. Dla innego, ta sama nieistotność łączy się z beztroską, wolnością i gdy tak myślę nad własną definicją, skłonna jestem przyznać mu rację. Waga problemu spina wszystkie mięśnie zestresowanego nim człeka, skupia całą energię, ściska żołądek, wywołuje ból głowy, jego błahość, nieistotność pozwala "wciąć na luz". Wyzwala z uważności. Nie wymaga refleksu[2].

wydanie francuskie

Ale nie o samej nieistotności tu mowa, a o kilku innych przemycanych z gracją literata-erudyty treściach. Ołówek poszedł w ruch, podkreślając co bardziej trafne i intrygujące myśli.

Ludzie w życiu się spotykają, gawędzą, dyskutują, spierają, nie uświadamiając sobie, że mówią do siebie z daleka, każdy z obserwatorium ustawionym w innym punkcie czasu[3].

Potrącacie się. I oto nadchodzi chwila prawdy. Kto na kogo nakrzyczy, a kto będzie przepraszał? To wzorcowa sytuacja, w rzeczywistości każde z nich potrąca innego i każde z nich jest potrącane. A jednak są tacy, którzy uznają się od razu, spontanicznie, za potrącających, zatem za winnych. I są tacy, którzy od razu, spontanicznie, uznają się za potrąconych, zatem uznają swoje prawa, by rzucić na drugą osobą i ją ukarać, (...) Ten, kto przeprasza, oznajmia, że jest winny. A jeśli wyznajesz winę, zachęcasz drugiego do dalszego wyzywania cię, do publicznego oskarżania cię aż do śmierci. Takie są fatalne skutki pierwszych przeprosin[4].

Itp. Itd. Ołówek podkreśla, zaznacza, czasem zawiśnie na moment nad drukiem, jakby niepewny, czy zgadza się z bohaterami, później znów podkreśla, zaznacza... Do czerwoności rozgrzał się pod koniec, gdy definicja nieistotności przestała się rozmywać, gdy zaczęła przybierać konkretny kształt, umieszczać się w przestrzeni.

Wędrujemy ulicami Paryża. Szukamy samych siebie, swojego miejsca, celu i sensu, humoru. Uczymy się cenić nieistotność, a w efekcie - swoje życie.

***

Książkę polecam

miłośnikom twórczości Kundery - nie będą zawiedzeni

ciekawym jak prezentuje się twórczość Kundery w wydaniu mniej poważnym

chcącym na moment przenieść się do Paryża

ciekawym o co chodziło ze Stalinem i kuropatwami

(oraz Kalininem i prostatą ;)

*** 

[1] Milan Kundera, Święto nieistotności, przeł. Marek Bieńczyk, 2015, s. 18. (egz. przed red. i kor.)

[2] Tamże. 

[3] Tamże, s. 26.

[4] Tamże, s. 46-47.

***

egzemplarz recenzencki