Oskrobany z fabuły do ości,popis literackiej sprawności (Ignacy Karpowicz "Ości")

Ignacy Karpowicz
Ości
Wyd. Literackie
2013
472 strony

Wieczorem gala. Ignacy Karpowicz wyjdzie na scenę, oklaskiwany przez czytelników, którzy to właśnie jemu postanowili przyznać nagrodę Nike. Kogo wybierze jury? Jestem tego ogromnie ciekawa. Dużo bardziej niż rok, czy dwa lata temu.

Karpowicz-dysonans. Z jednej strony erudyta, urzeka literackim stylem, tworzy zdania perły, bawi się językiem, zachwyca sprawnością z jakim konstruuje poszczególne frazy. Z drugiej, kocha kontrowersje, ten sam język wykorzystuje do ripost, oskarżeń, śmiałych tez i babrania się w tematyce niekiedy daleko wykraczającej poza literaturę, kulturę, przyzwoitość. 

Ości to Karpowicz. Karpowicz to Ości. Cech wspólnych mają wiele. Dopracowana stylistycznie od pierwszej, wielkiej litery, po ostatnią kropkę powieść, ma przy tym w sobie wielce emocjonalne rozchwianie. Ta książka zachwyca, nuży, intryguje, irytuje, ociera się o poetyckość metafor i szokującą gamę zachowań (a może po prostu wolną miłość, której mój skażony tradycją umysł, nijak nie potrafi do końca zrozumieć).

Nie, nie mam nic przeciwko homoseksualistom, transwestytom, transseksualistom, tęczom, wolności słów, przekonań i życiowemu zagubieniu. Marna by jednak była ze mnie hipiska z komuny o luźnej obyczajowości, w której to każdy z każdym i na różne sposoby. Gubię się w związkach i rozwiązkach miłosnych, cielesnych, emocjonalnych, które powstając w obrębie małej grupy, to ją burzą, to scalają. Ignacy Karpowicz portretuje w Ościach dwie rodziny, w których źle się dzieje, gdy spojrzeć na nie konserwatywnym okiem.

Maja jest święcie przekonana, że jej mąż, Szymon, ma romans. Na razie się myli, bo klucze, które bierze za bilet wstępu jej męża do mieszkania kochanki, należą Ninel i nie pachną seksem, a umierającym kotem. Gdy Szymon niespodziewanie wyjeżdża za granicę, Maja zaczyna sypiać z nowo poznanym Frankiem, synem wspomnianej Ninel (nazywanej przez swoją rodzicielkę Kubą). Ta zaś nawiązuje romans z bezwłosym Norbertem, napotkanym na konkursie drag queens. Norbert jest w związku z Maksem, choć od lat kocha Krzysia. Krzyś jest z Andrzejem, ale ostatnio nie układa im się najlepiej. Maria jest mężatką. Jej życiowy partner, dla niej Kuan, dla wtajemniczonych drag queen Kim Lee. Lub Maks. Tak, ten sam, którego można znaleźć w łóżku Norberta.

Jest jeszcze Bruno, syn Mai i Szymona, zbuntowany nastolatek, który na tle dorosłej reszty prezentuje się nad wyraz normalnie, tzn. nie różni się niczym innym od wielu innych zbuntowanych nastolatków. Na uwagę zasługuje także siostra Mai, Faustyna, ofiara niepoddawanemu wątpliwościom katolicyzmowi. Matka-Polka, puszczona w trąbę przez męża, pasuje do zestawu niczym kwiat do kożucha.

Przedstawiony w Ościach portret rodzinny jest zaskakujący. Zdrady, seksualne mniejszości, szokujące odkrycia i poplątane relacje, zamiast bohaterów dzielić, łączą ich, zamiast powodować dodatkowe napięcia, zgrabnie wpasowują się w codzienność. Nie pachną skandalem, lecz nabierają smrodku zwyczajności. Daleko posunięty liberalizm zdumiewa, ale raczej czytelników, bohaterowie szybko adaptują się do wykreowanej (a może tylko opisywanej?) przez Karpowicza rzeczywistości.

Ignacy Karpowicz
Targi Książki, Kraków 2013

Ignacy Karpowicz pisze pięknie, choć objętość książki nieco gasi entuzjazm, gdy kolejne zdania-węże, wiją się i pętlą, niczego do fabuły nie wnosząc. Ta jest zresztą ledwie zarysowana. Więcej rozgrywa się w tu w głowach i sercach, łóżkach i myślach, niż w przestrzeni i czasie. Wspomnienia, poglądy, emocje powstają z metafor, nawiązań, erudycyjnego popisu. Miejscami powieść nuży, gdy niezbędnym okazuje się informowanie czytelnika iż Maria skończyła zbierać naczynia. Wahała się nad niebieskim kubkiem, nie znosiła go od dwóch miesięcy[1], a Ninel do kwasku starła skórkę z pomarańczy, raczej żółtej niż pomarańczowej[2]. Częściej jednak Ości językowo zachwycają, bo bez wątpienia, do pisania i afer, Karpowicz talent ma. Nawet o nowotworach potrafi pisać... poetycko.

To niesprawiedliwe, że choroby nie zmieniają barw w zależności od pory roku. Nowotwory zimowe - według Andrzeja - winny zabijać bez serdeczności, w bieli i wykrochmalonym prześcieradle, przy obojętnym dotyku pielęgniarki. Nowotwory wiosenne widział jako spontaniczne, pobudzone, bałaganiarskie, z przerzutami bez ładu i składu, z dynamicznymi szansami na życie i śmierć. Nowotwory letnie zaś to były złote, ciężki, dojrzałe i martwe natury Rubensa, pełne soków, ramion i ud, przesycone światłem. Nowotwory jesienne jakby słabowały. odkrztuszały rdzę, nie nazbierały pieniędzy na nagrobki. Jesienne nowotwory dołowały go najbardziej[3].

Mam wrażenie, że Ości są niejako książką popisową, pokazującą doskonałość warsztatu Karpowicza. Forma przerasta treść, choć trudno nie docenić tego, w jaki sposób autor puszcza oko do konserwatywnego społeczeństwa piętnującego inność. Gdyby powieść tę wziął na warsztat Pedro Almodóvar, o ile zdołałby się ze swym kolorowym światem odnaleźć w Polsce dopiero walczącej o rozbicie otaczającej ją monochromatycznej skorupy, stworzyłby z niej jeszcze jeden film o popapranych międzyludzkich relacjach, mężczyznach w kobiecych ciuszkach i fascynujących kobietach, nie do końca rozumianych przez świat i same ów świat nie do końca pojmujące. 

Prawie każdy z bohaterów Ości ma swój pierwowzór w rzeczywistości - zdradził autor w jednym z wywiadów. Dla postaci Ninel jest nim Kinga Dunin. Co ciekawe, również relacje i układy między bohaterami, nie są wzięte znikąd. Ignacy Karpowicz określa cywilizację śmierci jako cywilizację wolności wyboru oraz wiary w wolną wolę. Ten jego pogląd zdają się podzielać wykreowane przez niego postaci, dla kontrastu zestawione z bogobojną, żyjącą w rzeczywistości norm i zakazów, Faustyną. 

Luźne, acz liczne, stosunki, hipokryzja, uczucia silniejsze niż rozsądek - tego w powieści nie brak. Nominowana do Nike historia Ignacego Karpowicza jest jak (i tu się pewnie narażę wielu) Rejs Marka Piwowskiego. Nużąca jako całość, genialna w poszczególnych scenach. Oskrobana z fabuły niemal do gołej ości, zachwyca językiem, szokuje swobodą obyczajów, pokazuje nowy model rodziny - odchodzący od hermetyczności i sztywnego podziału ról, oparty na relacjach konserwatystom stających ością w gardle.

***

Książkę polecam

miłośnikom erudycyjnych popisów 

ciekawym za co Karpowicz dostał Nike czytelników

konserwatystom i liberałom

tolerancyjnym i homofobom

homoseksualistom i heterykom

transwestytom, transseksualistom i wyznawcom ideologii gender

tym, którym do szczęścia, nie potrzebna w powieści mocno zarysowana fabuła

***

[1] Ignacy Karpowicz, Ości, Wydawnictwo Literackie, 2013, s. 188

[2] Tamże, s. 313.

[3] Tamże, s. 293.

***

Tu też zajrzyj
recenzja: Ignacy Karpowicz Sońka
spotkanie blogerów z Ignacym Karpowiczem
Afera, czyli seksualne maskotki i nie-krowy zmieniające poglady