Najstraszniejszy rodzaj samotności (Jørn Lier Horst "Jaskiniowiec") [recenzja przedpremierowa]

Jørn Lier Horst

Jaskiniowiec

Wyd. Smak Słowa

2014

390

cykl z Williamem Wistingiem, t. 9 

Nowy Jo Nesbø - głoszą wielkimi literami słowa na obwolucie. Zdejmuję tę dodatkową okładkę i dopiero teraz w oczy rzuca mi się obce polskim czytelnikom nazwisko. Jørn Lier Horst, norweski pisarz i dramaturg, autor dwóch cykli kryminalnych, trzytomowego CLUE dla młodszych czytelników oraz liczącej już dziewięć tomów serii z policjantem Williamem Wistwigiem w roli głównej. W Norwegii nagradzany, doceniony przez czytelników i znawców literatury kryminalnej, doczekał się także licznych przekładów swojej twórczości. Powieści o Wistwigu przetłumaczono dotychczas na siedemnaście języków. We wrześniu, polski czytelnik będzie mógł się zapoznać z dziewiątą częścią cyklu, kryminałem Jaskiniowiec.

Podejrzewam, że w Polsce każdy kolejny norweski autor kryminałów będzie nowym Nesbø, ale wyjaśnijmy sobie na wstępie: Horst to nie Nesbø, Nesbø to nie Horst. Panów łączy narodowość i gatunek literacki. Zakładam jednak, że na wabik twórcy postaci Harry'ego Hole złapie się niejeden czytelnik i nie powinien się czuć oszukany czy zawiedziony, choć w przeciwieństwie do swojego rodaka, zdecydowanie stroni od obrazowego opisywania scen przemocy. Jørn Lier Horst sprawnie opisuje interesującą intrygę, buduje napięcie, a przy okazji daje do myślenia. Wszak jak na  pisarza-Skandynawa przystało, nie stroni od tematyki społecznej. Na dodatek takiej, która staje się coraz boleśniej aktualna nie tylko na północy Europy. Samotność, zjawisko, które będzie się nasilać. W takim kierunku zmierzamy, coraz bardziej egoistyczni, coraz częściej obojętni.

Od śmierci Viggo Hansena minęły cztery miesiące. Dopiero po tym czasie znaleziono ciało. Jego nieobecność nie zaniepokoiła nikogo. Rodziny nie miał, a sąsiedzi nie zauważyli, że nie pojawia się na ulicy. Może dlatego, że rzadko wychodził z domu, a jako nierzucający się w oczy samotnik, nie zwracał na siebie uwagi. A może po prostu każdy zajęty swoim życiem, nie interesował się tym, co dzieje się o kilka domów dalej. Policjant William Wistwig znał denata. On również był jego sąsiadem, ale podobnie jak inni - nie zauważył niczego niepokojącego. Teraz stoi w skromnie umeblowanym pokoju denata, wodząc wzrokiem po wysłużonych meblach, resztkach jedzenia na talerzu i otwartym programie telewizyjnym, sugerującym datę zgonu.

Rutynowa kontrola. Żadnych śladów walki, niczego, co mogłoby podsuwać myśl, że mężczyzna nie zmarł z przyczyn naturalnych. Mimo braku sensacji, temat śmierci sąsiada, interesuje córkę Wistwiga. Line jest dziennikarką, a motyw samotnej śmierci wydaje jej się świetnym materiałem na świąteczny artykuł do gazety, jako przeciwwaga dla bożonarodzeniowej radości, kuracji odchudzających i reportaży o wymianie świątecznych prezentów[1]. Podczas gdy jej ojciec zajmuje się nową sprawą (zwłoki mężczyzny, bez wątpienia ofiary morderstwa, ciało dość długo leżało w ukryciu, tożsamość denata nieznana - krótko mówiąc: zapowiada się ciężkie śledztwo), Line zbiera materiał do artykułu. Chce jak najwięcej dowiedzieć się o życiu Hansena, kim był, jak żył, jak doszło do tego, że umarł samotnie, niepostrzeżenie, że nikt nie zauważył jego nieobecności.

spotkanie autorskie Jørna Liera Horsta, Piła 2016

Tymczasem, w toku śledztwa prowadzonego przez Wistwiga, na wierzch wypływa elektryzujące nazwisko. Robert Godwin, znany również jako "Międzystanowy dusiciel", był czwarty na liście dziesięciu najbardziej poszukiwanych osób w USA. (...) Sześć przypadków zabójstwa z premedytacją. Sześć kobiet. Do tego dochodziło tyle samo przypadków zgwałceń i uprowadzeń[2]. Czy poszukiwana przez FBI bestia może ukrywać się w norweskich lasach?

Ojciec i córka prowadzą swoje odrębne śledztwa, każde na swój sposób przerażające. Pozornie nie łączy je nic, jednak wspólnym mianownikiem jest samotność. 

Na nic zda się całe bogactwo tego świata, jeśli nie zaczniemy bardziej się o siebie troszczyć. W tym kraju ludzie cierpią na duchowy niedorozwój. Jesteśmy jak puste skorupy, zajęte zaspokajaniem wyłącznie własnych potrzeb. (...) Satysfakcjonujące kontakty społeczne, przyjaźń i więzi rodzinne są ważne dla zdrowia, ważniejsze od ciśnienia i poziomu cholesterolu. Badania pokazują, że samotni ludzie są bardziej narażeni na niemal wszystkie choroby i dolegliwości. Od smutku, lęku i depresji po choroby somatyczne, takie jak zaburzenia sercowo-naczyniowe[3].

Mam wrażenie, że przy całym okrucieństwie zbrodni, jakie przewijają się przez Jaskiniowca, to właśnie życie w odosobnieniu, bez jakiegokolwiek wsparcia, jest tym co przeraża najbardziej. Być może dlatego, że Jørn Lier Horst nie epatuje nadmiernie brutalnością, choć i nie pozostawia złudzeń - ten, kogo ściga Wistwig nie ma skrupułów, a krwi i cudzego bólu z rąk nie zmyje nigdy - za to samotność pojawia się jak zły sen, wylewa się z kart powieści i nie daje o sobie zapomnieć. Jeden z bohaterów, w kontekście śmierci Hansena, wspomina najgorszy jej rodzaj: nie być obecnym nawet w myślach choćby jednej osoby na świecie[4].

wydanie norweskie

Jaskiniowiec choć nie jest powieścią otwierającą cykl, bez wątpienia przekona polskich miłośników kryminałów, do sięgnięcia po twórczość Norwega. Jørn Lier Horst stworzył trzymającą w napięciu fabułę i dotknął ważnego tematu, z którym trzeba się zmierzyć, bo jego zasięg stale wzrasta. Śledztwo, zwłaszcza to prowadzone przez Line, toczy się nieśpiesznie, dzięki czemu waga problemu zostaje dodatkowo podkreślona. Im dłużej docieramy do prawdy o życiu Hansena, tym mocniej widać, jak wielka jest jego skala. Starzy znajomi nie utrzymywali z nim kontaktu od lat, sąsiedzi nic o nim nie wiedzieli. Zupełnie, jakby Viggo nie istniał. Potrzeba wiele czasu i cierpliwości, by życiorys denata uzupełnić jakimikolwiek faktami.

Jako absolwent kryminologii, filozofii i psychologii, a także były szef wydziału śledczego Okręgu Policji Vestfold, Jørn Lier Horst, staje się wiarygodnym twórcą fabuł kryminalnych oraz psychologicznych profili bohaterów. I faktycznie, trudno mu zarzucić płytkie potraktowanie tematu. Nie tylko przeprowadza czytelnika krok po kroku przez poszczególne etapy śledztwa, ale i tworzy realistyczne postaci (choć, jego bohaterowi brak wyrazistości cechującej konkurencyjnego Harry'ego Hole). Wprowadzając do fabuły ojca-policjanta i córkę-dziennikarkę wprowadza dodatkowy, interesujący wątek: współpracy pomiędzy światami niekiedy rozbieżnych interesów. Podczas gdy dziennikarz chce dostać jak najlepszy materiał, śledczy niekoniecznie pragną rozgłosu, który niejednokrotnie sprawie może zaszkodzić, zamiast pomóc. Interesy obu stron bywają niełatwe do pogodzenia. 

Jørn Lier Horst wkracza na polski rynek wydawniczy z bardzo udaną książką. Jaskiniowiec zgrabnie łączy kryminał z problematyką nękającą nie tylko norweskie społeczeństwo. 

Samotność nie polega na tym, że człowiek jest sam, tylko na tym, że nie ma za kim tęsknić[5]. Rozejrzyj się wokół. Czasami tak niewiele trzeba, by czyjemuś życiu nadać sens.

***

Książkę polecam

miłośnikom kryminałów

poszukującym kryminałów z drugim dnem

potrzebującym dowodu na to, jak przerażająca może być samotność

szukającym kryminałów poruszających problemy społeczne

***

[1] Jørn Lier Horst, Jaskiniowiec, przeł. Milena Skoczko, Wyd. Smak Słowa, 2014, s. 13.

[2] Tamże, s. 65.

[3] Tamże, s. 257.

[4] Tamże, s. 138.

[5] Tamże, s. 227.

***

egzemplarz recenzencki

***

*** PREMIERA KSIĄŻKI: 10 WRZEŚNIA ***