Joanna Marat "Monogram" Wstydliwe emblematy

Joanna Marat
Monogram
Wyd. Prószyński i S-ka
2014
328 stron

Będzie się działo. Jest trup[1].

Zwłoki znaleziono w warszawskim Lasku Bielańskim.

Słuchajcie uważnie. Mamy denatkę. Jakieś sto sześćdziesiąt centymetrów wzrostu. Szczupła budowa ciała. Ze zdjęcia w dowodzie wynika, że miała włosy blond, krótko obcięte[2].

Mamy też sprawę do rozwiązania. Na wolności czai się morderca. Kto wie, czy to jego jedyna ofiara. Tak czy inaczej, cel mamy jasny: ustalić tożsamość zamordowanej kobiety i znaleźć sprawcę zbrodni.

A, nie wspomniałam o pewnym przykrym i komplikującym śledztwo szczególe. Ktoś odciął denatce głowę i zabrał ją ze sobą.

Teraz już wiecie, skąd uwaga o zdjęciu.

Komedia czy kryminał? Pytanie z okładki towarzyszyło mi przez całą lekturę.

Niby kryminał, a jednak nie mogę się oprzeć wrażeniu, że Monogram Joanny Marat jest kryminałem nieco "przy okazji". Jakby śledztwo było jedynie okazją, do zaprezentowania galerii nietuzinkowych postaci. Tych w powieści jest bowiem sporo, począwszy od głównego duetu śledczych, przez bohaterów drugiego i trzeciego planu, aż po... zwłoki będące powodem całego zamieszania. Trup, zwłaszcza w kryminale, nie jest niczym dziwnym, ale już bezgłowa denatka, której łepetyna nie daje się nijak zlokalizować, zaczyna mocno intrygować.

Kim była zamordowana kobieta? Czym tak bardzo naraziła się mordercy, że nie wystarczyła mu sama jej śmierć, że zapragnął do reszty pozbawić ją tożsamości? A głowa? Co symbolizuje jej brak? Czy to próba utrudnienia identyfikacji ofiary? A może trofeum łowcy? Motywy zabójcy są niejasne.

Z poszukiwaniem odpowiedzi na powyższe pytania, musi zmierzyć się zespół policjantów. Na pierwszy plan wysuwa się barwny duet, pięknie dobrany na zasadzie: wybierzmy dwóch facetów różniących się między sobą wszystkim czym się da, każmy im pracować nad jedną sprawą i patrzmy na efekty. Nie wiem jak to jest, że takie duety wyrastają w literaturze i filmie jak grzyby po deszczu, a mimo to niemal zawsze się sprawdzają. Jak zaprezentował się duet Kos & Malinowski? 

Joanna Marat

Wyśmienicie.

Nadkomisarz Marek Kos, zwany Koszmarkiem, prezencję ma niezbyt godną podziwu. Ubłocone, zakurzone buty, znoszone spodnie sprawiające wrażenie niepranych od dawna (w porywach do nigdy), w oczach tęsknota za możliwością kupowania ciuchów na Stadionie Dziesięciolecia. Klnie jak szewc i nie przebiera w słowach. O jego skłonnościach do alkoholu niemal krążą legendy.

Komisarz Ernest Malinowski, lat czterdzieści trzy, jest o dziesięć lat młodszy od kolegi. Przystojny, elegancki, z nienaganną fryzura i wypolerowanymi butami. W markowym prochowcu (podszewka w kratkę burberry), ciemny, szpakowaty blondyn, prezentuje się naprawdę nieźle. Jeśli dodać do tego godziny spędzone na siłowni, jacht nad Zalewem Zegrzyńskim i daczę w tej samej okolicy, to wyłania się obraz partii nie do pogardzenia.

Obydwaj panowie są jednak samotni. Jeden właśnie wystawiony do wiatru gania po wrocławskim dworcu, drugi wciąż mieszka ze swoją eksżoną, "pieszczotliwie" zwaną Starym Kaloszem. Życie obydwu składa się z pracy, przelotnych związków i kłamstw. Charaktery obu panów oraz sytuacje, w jakie wikłają się zawodowo i prywatnie, wysuwają się na pierwszy plan. W Monogramie wątek kryminalny wydaje się tylko środkiem do celu jakim jest prezentacja rozmaitych postaw ludzkich, ich słabości, zachowań, reakcji, interakcji i po prostu akcji. Owszem, śledztwo się cały czas toczy, policjanci robią mniejsze lub większe postępy, wyławiają fakty, grzebią w brudnej przeszłości osób związanych ze sprawą, tu coś ujawnią, tam coś pokręcą - wątek wciąga i wszystko jest jak należy. A jednak dużo bardziej od tego "kto, kogo i dlaczego", ciekawiły mnie same perypetie bohaterów.

Joanna Marat postawiła na naprawdę ciekawe postaci. Oprócz wspomnianych śledczych, mamy tu też furiata  i karierowicza inspektora Trojanowskiego, Wandę - zimnego chirurga, ale ciepłą kobietę, której zdarza się "zapomnieć" o ujarzmieniu bujnego biustu w staniku, aspiranta Śledzia - mistrza pisania raportów, sierżant Violettę Maj, co to za wszelką cenę chce się wyróżniać, Monikę Moser - uciekającą przed problemami w alkohol i zabawy cudzymi uczuciami, poczciwą panią Tecię, która Moniką opiekuje się od lat. Wisienką na torcie jest postać Izabeli Portykus. Drugie życie grzecznej pani prokurator jest doprawdy zaskakujące. Co tu dużo mówić - osobowości bohaterów przyćmiły samo śledztwo.

Na pierwszym planie mamy więc bohaterów, na drugim toczącą się sprawę wraz z akcją rozgrzebywania niechlubnych fragmentów historii naszego kraju, a na trzecim... katastrofę Smoleńską. Z zaskoczeniem przyznaję, że temat, który najpierw zelektryzował Polaków, a następnie stał się przedmiotem nużącej i irytującej walki politycznej, której orężem były coraz bardziej naciągane teorie, ciekawie wpasował się w powieść.

Monogram jest napisany z dużą dawką humoru i dystansu do ludzkich przywar i zachowań. W świecie stworzonym przez Joannę Marat, postaci są bardzo wyraziste, przez co ich cechy dużo mocniej rzucają się w oczy. Nie są to ludzie nudni, szarzy, niewyróżniający się, a to sprawia, że koktajl mocnych charakterów grozi wybuchem. Po oczach możemy dostać satyrą, ironią, symbolami. Te ostatnie często stają się nieodłączną częścią wizerunku bohaterów. Nazwisko, do którego przypięta jest łata grzechów poprzednich pokoleń, czerwona gwiazda na szubienicy - pogardliwie wlokąca się za człowiekiem niczym wstydliwy cień, czerwone szpilki, dżinsowy mundurek, portret matki. Wszyscy mieli swoje emblematy. Często bolesne i wstydliwe[3]. Nie zawsze potrafili z nimi żyć. Czasami próbowali je odrzucić lub przywłaszczyć sobie cudze. Zacząć od nowa, uciec, posprzątać bałagan wcześniejszych pokoleń.

Monogram mnie zaskoczył. Pozytywnie. Zamiast spodziewanego kryminału dostałam gatunkowy miks, w którym bohaterów łączy zbrodnia, ale tylko po to, by oni sami mogli zaprezentować siebie z całym arsenałem wad i zalet przypisanych im i im podobnym. Trochę w tym wszystkim ironicznej krytyki społecznej, grzebania w mniej chlubnej przeszłości polski, zagadek i tajemnic. W powieści Marat kumuluje się samotność. Bohaterowie walczą z nią i troskami, dziedziczonymi wraz z emblematami, na różne sposoby. Pod koniec, odniosłam wrażenie, że pod tą warstwą humoru, ironii i bluzgów Koszmarka, kryje się dość smutna refleksja, że tak naprawdę niełatwo uwolnić się od tego, czym przesiąknie się w dzieciństwie i że ta walka ze smutnym dziedzictwem, bywa walką z wiatrakami.

Santana - She's Not There

***

Książkę polecam

miłośnikom kryminałów

wielbicielom ironicznych powieści

chcącym towarzyszyć policjantom w śledztwie

wielbicielom interesująco zarysowanych postaci

ciekawym, czy udało się znaleźć głowę denatki

niewrażliwym na bluzgi

***

[1] Joanna Marat, Monogram, wyd. Prószyński i S-ka, 2014, s. 20.

[2] Tamże, s. 25-26.

[3] Tamże, s. 307.

***

egzemplarz recenzencki
dzięki uprzejmości autorki i wydawnictwa