John Irving "Aleja tajemnic" Drzwi do przyszłości

John Irving
Aleja tajemnic
Wyd. Prószyński i S-ka
2016
512 stron

Niektóre niewyjaśnione rzeczy dzieją się naprawdę.*

Do każdej kolejnej książki Johna Irvinga podchodzę z ogromnym zainteresowaniem. Autor tworzy świat oryginalnych postaci, starcia tego co realne z tym co podszyte realizmem magicznym, świat zamknięty w ramach ironii i czarnego humoru. Świat intrygujący, wciągający, nietuzinkowy.

Dzieciństwo na wysypisku

Bohaterem Alei tajemnic jest Juan Diego Guerrero. Mężczyznę w pewnym sensie może nazwać się szczęściarzem. W końcu ile dzieciaków spędziwszy swe najmłodsze lata to na wysypisku, to w meksykańskim sierocińcu, ile synów prostytutek i nieznanych ojców, dla których codzienność to wysypisko śmieci, wychodzi na prostą (nawet jeśli niekiedy krzywą) i z powodzeniem zaczyna parać się pisarskim rzemiosłem? Czternastoletni Juan jest namiętnym czytelnikiem, chłonie książkę za książką, ratując niechciane egzemplarze od płomieni.

Juan oprócz książek ma siostrę, która także sporo czyta, z tym że Lupe czyta... w myślach. Na nieszczęście dla trzynastolatki, a na szczęście dla wrażliwych uszu, dziewczynka o bardzo ciętym języku mówi tak niewyraźnie, że rozumie ją jedynie brat.


Wyrażała się w sposób całkowicie niezrozumiały: dźwięki, które płynęły z jej ust, nie brzmiały nawet jak hiszpański. Tylko Juan Diego rozumiał siostrę, odgrywał rolę jej tłumacza dla świata. Dziwna mowa Lupe nie była przy tym jej najbardziej tajemniczą cechą, dziewczynka bowiem czytała w myślach. Wiedziała, co rozmówcy chodzi po głowie, a czasami znacznie więcej.

Przeszłość

Kadry z dzieciństwa przeplatają się z obecnym życiem Juana. Właściwie poznajemy je dlatego, że dorosły Guerrero nie potrafi zepchnąć przeszłości w najdalsze zakątki pamięci. Wspomnienia jak żywe stają mu przed oczami. Czasami wręcz trudno mu powrócić do rzeczywistości. To one sprawiają, że pisarz leci właśnie na Filipiny. Przed czterdziestoma laty, obiecał zmarłemu w Meksyku hipisowi-dekownikowi, że odda cześć jego ojcu, amerykańskiemu żołnierzowi pochowanemu na Filipinach. Ta podróż świadczy o tym, jak mocno przeszłość trzyma Guerrero w swoich szponach. W drodze do Manili, Juan poznaje dwie dość tajemnicze i ekscentryczne kobiety. Miriam i Dorothy, matka i córka, trochę w tej podróży namieszają. W podróży i lędźwiach naszego bohatera. Kim są? Jaka jest ich rola w tej opowieści?

To nie będą jedyne interesujące postaci, jakie przewiną się przez fabułę, co nie zdziwi nikogo, kto choć raz spotkał się z prozą Johna Irvinga. Spotkamy tu m.in. Flor, transwestytę, zdolnego uwieść nawet najgrzeczniejszego, uczącego się na księdza, nauczyciela. Znajdziemy się także w społeczności cyrkowej. To w przyłączeniu się do cyrku, Juan Diego Guerrero, widział przyszłość rodzeństwa, choć Lupe próbowała odwieść go od pomysłu. Dziewczynka była przekonana, że cyrk to dla brata nic dobrego. By zmienić bieg przyszłości, by pomóc chłopcu zrozumieć, że nie tędy ma prowadzić jego droga, zdolna była poświęcić wiele. Właściwie wszystko.

Kraj kontrastów

Meksyk z powieści Aleja tajemnic to kraj kontrastów. Brudu i czystości. Świętości i dziwek. Rozmodlenia i rozpasania. Habitów i transwestytów. Cudów i beznadziei. Tolerancji i odrzucenia. Przeznaczenia, ale i wiary w to, że można je zmienić. To kraj, od którego nie da się uciec, jak nie da się uciec od wspomnień, jak nie da się uciec od samego siebie. Jest on stale obecny w myślach Juana. Wystarczy, że pisarz zamknie oczy, by znów mieć czternaście lat i znaleźć się na wysypisku pełnym bezpańskich psów, zbierać i sortować śmieci, wdychać smród, czuć żar palących się ognisk. Często w ogniu kończyły nie tylko śmieci, ale i psie truchła. Taki pejzaż wpisał się w jego dzieciństwo.

Przeszłość otaczała go niczym twarze w tłumie. Wśród nich znajdowała się twarz znajoma, pytanie tylko, do kogo należała.

Ulubione motywy Irvinga

Ważnym motywem tej książki są religia i stosunek do Kościoła. Uwaga Piotra Kofty na temat tego, by czytać ją bez uprzedzeń, ma sens. Dystans przyda się w trakcie lektury, zwłaszcza mocno wierzącym katolikom. Główny bohater ma dość radykalne poglądy dotyczące instytucji Kościoła, choć wokół niego nie brakuje ani religijnych symboli, ani przedstawicieli instytucji, którą gardzi. Pragnie wierzyć w cuda, ale nie te narzucane z góry przez Kościół, nadszarpnięte upływem czasu.

Nie zabraknie i innych tematów kontrowersyjnych, krążących wokół miłości i seksu, w tym choćby adopcji dziecka przez transwestytę i jego partnera (przy tej okazji oczywiście pojawi się też religijny spór). John Irving także i tam, gdzie ciężar tematu jest znaczny, nie rezygnuje z humoru i ironii. Wiele emocji mogą wzbudzić wypowiedzi Lupe, która nie przejmuje się tym, co wypada a co nie i choć jak wiele jej opinii dotrze do innych, zależy od Juana, to już czytelnikowi dosadność jej stwierdzeń nie umknie. Dziewczynka uwielbia występującą w spódniczce z węży Coatlicue, aztecką boginię ziemi, życia i śmierci, której składano ofiary z ludzi, do Panienki z Guadalupe ma ambiwalentny stosunek a Matkę Boską uważa za... hochsztaplerkę. Lupe to barwna, ciekawa, wzbudzająca wiele emocji postać, jakże inna od Juana, zwłaszcza Juana dorosłego, zamkniętego w sobie kulejącego pisarza łykającego beta-blokery.

W Alei tajemnic przewijają się charakterystyczne dla Irvinga motywy. Od niedoskonałych bohaterów outsiderów, sieroty, duchownych, prostytutki, pisarzy, przez kontrowersyjne tematy jak na przykład homoseksualizm, po świat cyrku, w którym (o dziwo!) pisarz niedźwiedzie zastąpił lwami. John Irving ze swym zamiłowaniem do dygresji niekiedy sprawia, że powieść nieco się dłuży, ale taki już urok prozy Amerykanina, który swego czasu tak mocno przykuł moją uwagę Hotelem New Hampshie, Regulaminem tłoczni win czy Światem według Garpa. Taki jej urok, w dygresjach, humorze, ironii, wywlekanych na światło dzienne tematach tabu, w pomieszaniu świata realnego i wymykającego się racjonalnym umysłom.

Ciąg zdarzeń, ogniwa naszego życia - to wszystko, co wiedzie nas tam, dokąd zmierzamy, szlaki, którymi podążamy do końca, to, czego się spodziewamy i nie spodziewamy, może stać pod znakiem zapytania, trwać niewidoczne albo rzucać się w oczy.

***

Książkę polecam

miłośnikom niebanalnych fabuł

ceniącym ironię

wielbicielom połączenia realizmu z realizmem magicznym

poszukującym niebanalnych bohaterów

***

* oznaczone kursywą cytaty pochodzą z: John Irving, Aleja tajemnic, przeł. Magdalena Moltzan-Małkowska, Wyd. Prószyński i S-ka, 2016.

***