Harper Lee "Idź, postaw wartownika" Gardzę tobą

Harper Lee
Idź, postaw wartownika
Wyd. Filia
2015
366 strony

Premiera: 4 listopada

Idź, postaw wartownika Harper Lee promowane jest jako największy literacki powrót XXI wieku. Trudno z tym polemizować, choć oczywiście można. Ja nie chcę. Wydana 55 lat temu powieść Zabić drozda zrobiła na mnie ogromne wrażenie, a Harper Lee znalazła się w moim zestawieniu pisarzy, którzy powinni wydać nowe książki. Bardzo byłam ciekawa, czy nagrodzona Pulitzerem autorka bestsellera, który doczekał się licznych wznowień, tłumaczeń, świetnej ekranizacji oraz wpisania na listę lektur zakazanych, powtórzy swój sukces.

Nie zapowiadało się jednak na to, że poznam odpowiedź na to pytanie. Amerykanka uparcie odmawiała udzielania się w życiu publicznym, a o wydaniu się nowej książki nie było mowy.

Wiadomość o tym, że na rynku wydawniczym pojawi się kontynuacja Zabić drozda zdumiała chyba wszystkich. Radość szybko jednak ustąpiła wątpliwościom. 

Urodzona w 1926 roku autorka osiem lat temu przeszła udar. Obecnie mieszka w ośrodku z zapewnioną opieką medyczną, porusza się na wózku, ma poważne kłopoty ze wzrokiem i słuchem. Jej kiepski stan raz już wykorzystano, na szczęście efekt oszustwa byłego agenta pisarki udało się unieważnić sądownie (Eugene Winick podstępem przejął prawa autorskie do debiutanckiej powieści Harper Lee). Czy podobna sytuacja ma miejsce także i teraz? Kontrowersji nie umniejsza fakt, że w ubiegłym roku zmarła siostra autorki, Alice, która zajmowała się interesami związanymi z powieścią. Do śmierci Alice Lee, publikacja sequelu Zabić drozda, nie byłaby możliwa. Obecny agent autorki tych rewelacji nie potwierdza, podobnie jak prawniczka, która znalazła rękopis Go set a Watchman, czy przyjaciel Harper Lee - historyk Wayne Flynt (choć ten ostatni przyznał też, że nic o zgodzie na publikację nie wiedział). Autorka wydała oświadczenie, w którym wyraża radość z reakcji czytelników na wieść o publikacji nowej powieści. Wątpliwości wciąż jednak zostają.

Jedno jest pewne, kontrowersje tylko podsyciły zainteresowanie powieścią Idź, postaw wartownika. Choć i bez nich trudno mi wierzyć, by wielbiciele debiutu Amerykanki, oraz sympatycy stworzonych przez nią bohaterów: rodzeństwa Skauta i Jema, ich przyjaciela Dilla, oraz ojca pierwszej dwójki, adwokata Atticusa Fincha, nie zechcieli poznać ich dalszych losów. Tym bardziej, że Atticus, który w czasach kiedy rasizm miał się nad wyraz dobrze, zdecydował się obronić Afroamerykanina niesłusznie oskarżonego o zgwałcenie białej dziewczyny, da się poznać z zupełnie innej strony. Takiej, która czytelnika zaskoczy, a w Skaucie, która nie jest już zwariowaną chłopczycą w ogrodniczkach, a młodą damą, wyzwoli ogrom negatywnych uczuć.

Gardzę  tobą i wszystkim, co sobą reprezentujesz[1].

Co skłoniło Jean Louise do użycia tak okrutnych słów? Jak bardzo musiał zawieść ją ojciec, że stojąc z nim twarzą w twarz, nazwała go sukinsynem? Ukochanego ojca. Podziwianego ojca. Ojca, z którego była dumna. Ojca, którego szanowała. 

Od wydarzeń opisanych w Zabić drozda, te z Idź, postaw wartownika dzielą niemal dwie dekady. Mamy więc lata 50' XX wieku. Skaut przebywa w Nowym Jorku i porzuca dziecięcą ksywkę. Jako Jean Louise wraca do rodzinnego Maycomb w Alabamie. W miasteczku towarzyszy jej Charles Baker Harris, współpracownik Atticusa, licząca się postać w społeczności Maycomb. A Jem... Cóż... Nie dla każdego los był łaskawy.

Jean Louise oraz Charles tworzą ładną parę i pewnie mogliby być równie uroczym małżeństwem, ale Skaut nieśpieszno do roli żony. Spacery po rodzinnej miejscowości wzbudzają w kobiecie wiele wspomnień. Nim więc nastąpi zwrot akcji, a świat Jean Louise się zawali, czytelnik będzie świadkiem dziecięcych zabaw i dorosłych przekomarzań. Później będzie mniej różowo.

Na Południu Stanów Zjednoczonych nie cichną spory i dyskusje. Czy Murzyni powinni cieszyć się pełnią praw obywatelskich? Temat ten rozpala wyobraźnię także mieszkańców Maycomb i to przy tej okazji dorosła Skaut będzie musiała zmierzyć się z bolesną dla niej prawdą. Okaże się, jak niewiele wie o swoim ojcu i Charlesie, jak mało znane są jej mechanizmy funkcjonowania społeczności miasta, w którym przecież dorastała, które jest jej domem i tłem wszelkich dziecięcych wspomnień. Czy będzie umiała poradzić sobie z zaskakującą prawdą?

W Idź, postaw wartownika część wspomnieniowa, dotycząca dzieciństwa, mocno kontrastuje z burzliwą, dalszą częścią powieści, w której to Jean Louise musi na nowo spojrzeć na pewne fakty i otworzyć oczy na rzeczywistość, którą do tej pory inaczej oceniała. Młoda, niezależna kobieta traci grunt pod nogami. 

Jedyna ludzka istota, której ufała bezgranicznie, całym sercem, zawiodła ją. Jedyny mężczyzna, na którego zawsze mogła wskazać i powiedzieć z pełnym przekonaniem: "Oto dżentelmen, dżentelmen z głębi duszy i serca", właśnie ją zdradził - publicznie, ohydnie, bezwstydnie[2].

Harper Lee świetnie pokazała proces dojrzewania swojej bohaterki. Wystawiła ją na ciężką próbę, kazała przyjrzeć pewnym sprawom i ludziom, pod zupełnie nowym kątem. Już nie oddaje jej głosu jako narratorce (a szkoda!), ale wciąż to Skaut jest naszą przewodniczką po Południu i stosunkach pomiędzy białymi, a czarnymi. Idź, postaw wartownika to powieść o tolerancji, więziach międzyludzkich i o tym, że rzeczywistość nie jest... czarno-biała i zwykle trudno o ocenę jednoznaczną. To także opowieść o dojrzewaniu, zderzeniu się z rzeczywistością, rozczarowaniach, gorzkich lekcjach, konfrontacji z faktami, których istnienia do tej pory się nie zauważało. To możliwość przyjrzenia się życiu w małej miejscowości, funkcjonowania w społeczeństwie, ról narzuconych i wybranych, podziale na lepszych i gorszych nie tylko ze względu na kolor skóry. Wszak hołota może mieć też białą skórę i nie każda rodzina jest równa innej. To oczywiście także portret amerykańskiego Południa w latach 50' ubiegłego wieku, kiedy to w dyskusji na temat segregacji rasowej coraz bliżej było do przełomu, ale choć wielu wyrażało zgodę na równouprawnienie bez względu na rasę, nie brakowało i tych, którym ciężko było siedzieć w restauracji stolik w stolik z kimś, kogo mniej lub bardziej świadomie uważali za podludzi.

Czy Idź, postaw wartownika powtórzy sukces Zabić drozda? Szczerze mówiąc, nie sądzę. Choć to świetna i wartościowa powieść, nie ma w sobie tej mocy, którą miała kilkuletnia dziewczynka próbująca zrozumieć świat dorosłych, krnąbrna Skaut w ogrodniczkach, inteligentna, bystra, poznająca znaczenie tolerancji, wolności, prawdy, sumienia. Budująca system wartości, którym teraz zachwieją nowo poznane fakty. Kontynuacja jest przede wszystkim wspaniałym uzupełnieniem poprzedniej części. Razem stanowią mocny duet.

***

Książkę polecam

czytelnikom, którym podobała się powieść Zabić drozda

poszukującym książek na temat rasizmu

ciekawym, jak potoczyły się dalsze losy bohaterów Zabić drozda

wielbicielom książek dotykających tematu tolerancji

zainteresowanym największym literackim powrotem XXI wieku

***

[1] Harper Lee, Idź, postaw wartownika, przeł. Maciej Szymański, Wyd. Filia, 2015, s. 329.

[2] Tamże, s. 148.