Miłada Jędrysik "Inny front" "Ja się tam dobrze bawiłam"

Miłada Jędrysik
Inny front
Wyd. W.A.B.
2015
232 strony

Korespondentką wojenną została z przypadku. Był 1995 rok, na terenach dawnej Jugosławii trwała wojna, a ona pracowała w dziale zagranicznym Gazety Wyborczej. Do Bośni pojechała z Krzysztofem Millerem, znanym fotoreporterem w ubiegłym roku odznaczonym Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Później przyszła kolej na Albanię z czasów rebelii po upadku piramid finansowych, ogarnięte wojną domową Kosowo, a w końcu Irak. Jako jedyna Polka, relacjonowała aliancką inwazję na to państwo.

Dziś Miłada Jędrysik, redaktorka magazynu W Punkt, nie bierze udział w wyścigu o najlepsze, najbardziej poruszające relacje z wojennego frontu. Nie znaczy to jednak, że o konfliktach zbrojnych zapomniała. Dowodem tego jest jej najnowsza książka, zbiór reportaży Inny front.

Dziennikarka analizuje wojenną rzeczywistość pod trzema kątami, biorąc na tapet ludzi, miejsca i rzeczy. Pisze o kobietach na wojnie, żołnierzach, wariatach, korespondentach. O skrajnie różnych miejscówkach, linii frontu i pałacach. O swoich własnych, prywatnych Pompejach - opustoszałych kosowskich domach, w których wciąż stały kubki z niedopitą herbatą, nowojorskim Ground Zero z niedokończonymi konferencjami, aktówkami pełnymi dokumentów i drogą włoską marynarką przewieszoną przez oparcie krzesła, pustym więzieniu w Tikricie, gdzie słodki zapach oblepionych muchami martwych ciał, wciąż unosił się w powietrzu. O rzeczach, zwłaszcza tych najważniejszych w czasie zbrojnych konfliktów, jedzeniu i broni. O szabrownictwie, zawłaszczaniu ruchomości i nieruchomości. 

Te historie wydarzyły się na przestrzeni kilku lat (1995-2003) w trzech regionach świata: na Bałkanach, Bliskim Wschodzie i w Nowym Jorku w Ground Zero, kraterze, który pozostał po World Trade Center. Różne szerokości geograficzne, różne kultury, ale uderza powtarzalność zdarzeń, ukryty wzór, który powodował, że ludzie zachowywali się podobnie i podobnie toczyły sie pewne procesy[1].

Wszystkie pojedynczo opisywane przez Miładę Jędrysik zagadnienia, tworzą całościowy obraz wojny. Nie tej konkretnej, bałkańskiej czy toczącej się w Iraku, ale wojny w ogóle. Uniwersalnej. Takiej, która niesie podobne konsekwencje, bez względu na to, czy jej ofiarą stają się mieszkańcy Azji, czy Europy, chrześcijanie czy muzułmanie, biali czy ciemnoskórzy. Wojna zawsze będzie wiązała się ze strachem, głodem, zdradą, walką o przetrwanie. W Innym froncie, reporterka nie zajmuje się wielką polityką czy przemianami gospodarczymi. Zamiast przydługich opisów historii konfliktów, zamieszcza pod koniec książki zwięzłe kalendarium zdarzeń. W tekście skupia się na ludziach. Walczących, relacjonujących, cywilach.

Jako korespondentka, to właśnie swym kolegom poświęca sporo miejsca. Kolegom, nie koleżankom, bo tych na linii frontu było niewiele, a i te nieliczne nie zapadały w pamięć. Wyjątkek bez wątpienia stanowiła Marie Colvin. Ikoniczna postać z czarną opaską na oku, pamiątką po granacie ze Sri Lanki (...). Na Sri Lance, mimo bardzo poważnych ran, zdążyła napisać artykuł i wysłać go przed deadline'em[2]. Była zawsze tam, gdzie coś się działo. Opowiadała światu o skutkach wojny, jakie odczuwali mieszkańcy państw wyniszczanych przez konflikty. Cierpiała na zespół stresu bojowego. Po alkohol sięgała zbyt często. Zginęła w Syrii. 

Historie tych najbardziej zaangażowanych często kończą się dramatycznie. Wystarczy wspomnieć naszego rodaka, Waldemara Milewicza, który zginął w Iraku, gdy ostrzelano samochód polskiej ekipy dziennikarzy. Głośny był przypadek Kevina Cartera, jednego z czterech członków Bractwa Bang Bang, grupy reporterów piszących o apartheidzie, tego samego, który słynnym zdjęciem przedstawiającym odpoczywającą, wychudzoną afrykańską dziewczynkę i stojącego nieopodal sępa, wywołał m.in. dyskusję na temat tego czy fotoreporter powinien angażować się w zdarzenia czy jedynie je relacjonować (ten temat porusza także autorka Innego frontu). Nagrodzony Pulitzerem południowoafrykański korespondent popełnił samobójstwo w wieku trzydziestu trzech lat, nie mogąc sobie poradzić ze śmiercią jednego z członków Bractwa.

Miłada Jędrysik daleka jest od stawiania korespondentom pomników. W jej reportażach przewijają się postaci godne podziwu, ale i takie, które wzbudzają raczej negatywne emocje. Jak w każdym zawodzie nie brak tu pospolitych dupków i typów bezwzględnie walczących o palmę pierwszeństwa. Wśród rozmaitych postaw ludzkich są takie, które wzbudzają respekt i politowanie, szacunek i śmiech. Podobnie dziennikarka opisuje wojnę, z jednej strony jako ciąg niebezpieczeństw i okrucieństw, z drugiej czasami zdziera z niej warstwę patosu, w nieco prześmiewczy sposób obrazując sceny na myśl przywołujące raczej serial M*A*S*H niż realne zagrożenie. 

Z jednej strony odrobina czarnego humoru, z drugiej strony momenty poruszające. Miłada Jędrysik dotykając różnych aspektów wojny, ślizga się po emocjach odbijając od skrajności do skrajności. Ta najbardziej przygnębiająca, a jednocześnie najbardziej osobista część, to wspomniane wcześniej Moje prywatne Pompeje. Zwłaszcza teraz, kiedy o wojnie mówi się coraz częściej nie w kontekście historii, a nie takiej odległej przyszłości, poruszają kadry, w których działania zbrojne wkraczają w zwykłą rzeczywistość. Wszystko dzieje się tak nagle, tak szybko, domy pustoszeją w oka mgnieniu. Pozostają niedokończone sprawy i kanapki, filiżanki kawy przed kilkoma godzinami jeszcze ciepłej, suszące się pranie, rozrzucone zabawki i szkolne zeszyty, ślady po śpiących ludziach, odciśnięte na wymiętym prześcieradle.

Także i styl autorki jest różnorodny, konkretny w obliczu faktów, bardziej obrazowy i plastyczny, gdy trzeba uchwycić ulotność chwili. Worki pękały i mączny śnieg pokrył całą tę scenę jak z zimowych pejzaży Breugla, wybielił litościwie tych ludzi zredukowanych do żołądków. Poruszali się w białej mgle jak w zwolnionym filmie, piękni i jednak straszni, bo zaświadczali, że instynkt przeżycia każże zapomnieć o prawach i zasadach[3].

Kończąc Inny front Miłada Jędrysik poczyniła odważne wyznanie.

Ta książka powstała z wyrzutu sumienia. Bo ja się tam dobrze bawiłam. Gorzej: nigdzie się nie bawiłam tak dobrze, jak tam. W Kosowie, w Iraku, w Bośni[4].

Praca korespondenta wojennego od kuchni. Szklanka alkoholu przed snem, dyskusje przy śniadaniu, sceny, które zostają w pamięci na zawsze, walka o najlepsze ujęcia, zawód, gdy przybywa się za późno, zagrożenie, o którym często się nie myśli, chęć dotarcia tam, skąd inni uciekają, deadline, stereotypy i paradoksy. Szczera opowieść kogoś, kto ma odwagę przyznać: dobrze się bawiłam tam, gdzie inni cierpieli[5].

***

Książkę polecam

miłośnikom reportaży

zainteresowanym tematyką wojenną

ciekawym kobiecego spojrzenia na wojnę

zainteresowanym pracą korespondenta wojennego

ceniącym różnorodne spojrzenia na konflikty zbrojne

***

[1] Miłada Jędrysik, Inny front, Wyd. W.A.B, 2015, s. 205.

[2] Tamże, s. 201-202.

[3] Tamże, s. 38-39.

[4] Tamże, s. 201.

[4] Tamże, s. 205.

***

Przeczytaj też

Maria Wiernikowska Oczy czarne, oczy niebieskie - recenzja

***

egzemplarz recenzencki