Åsa Larsson "Aż gniew twój przeminie" W tej rodzinie trzymamy się razem

Åsa Larsson

Aż gniew twój przeminie

Wydawnictwo Literackie

2012

352 strony

To nie było nieszczęście spowodowane brawurą. Nie zgubiła ich zbytnia pewność siebie, słabe przygotowanie, bezmyślność. Ona miała siedemnaście lat. On był prawie dwa lata straszy. Ona - pełna energii gaduła, on raczej milczący, zamyślony. Kochali się. Byli ze sobą szczęśliwi. Także i tego dnia, kiedy zginęli pod lodem, nurkując w jeziorze w poszukiwaniu wraku zatopionego samolotu.

Nie mieliśmy pojęcia, że czeka nas śmierć. Że będę krzyczała ustami pełnymi wody. Że zostało nam zaledwie pięć godzin życia[1].

Simon zrobił przerębel w pokrywającym jezioro lodzie. Mieli skafandry, linkę asekuracyjną przymocowaną do umieszczonego przy przerębli krzyżaku, przygotowanie teoretyczne i umówione znaki. Nurkowanie w lodowatej wodzie mogło zakończyć się sukcesem. Znaleźli samolot. Przewrócony podwoziem do góry junkers rozpalał wyobraźnię. Dla Simona stał się grobem, podobnie jak przed laty dla załogi samolotu. Zerwana lina nie pozwoliła mu na znalezienie wyjścia z wraku. Ciemność, chaos, dezorientacja. Nie wiedział, gdzie góra, a gdzie dół, którędy wydostać się z pułapki. Zaplątał się w linę. Był bez szans.

Wilma nie wpłynęła do wraku. Czekając na swego towarzysza nagle poczuła jak łącząca ją z nim naprężona lina asekuracyjna, staje się coraz luźniejsza. Czyżby zerwała się przy krzyżaku? Dziewczyna podjęła decyzję - nie ma co zwlekać, trzeba dopłynąć do powierzchni, przymocować ją na nowo. Problem w tym, że na przerębli znajdowało się coś, co całkowicie krzyżowało plan wydostania się na wolność. Być może to wiatr przywiał drzwi od jakiejś szopy, choć bezwietrzny dzień poddawał wątpliwości tę hipotezę. Głupi żart? Niestety nie. Ktoś uparcie stał na deskach uniemożliwiając ich przesunięcie. Czyjaś sylwetka widoczna była przez lód. Cień człowieka poruszającego się po lodowej pokrywie, towarzyszący Wilmie, gdziekolwiek ta by nie płynęła. Ktoś przytulił do tafli twarz, gdy po drugiej stronie szamocząca się dziewczyna po raz ostatni próbowała złapać ustami choć jeden łyk powietrza.

Takim dramatem rozpoczyna się Aż gniew twój przeminie czwarty tom kryminalnego cyklu Åsy Larsson z Rebecą Martinsson w roli głównej.

Ciało nastolatki znaleziono w rzece. Nietrudno było uznać to za wypadek i dopiero pewność, że dziewczyna zmarła zupełnie gdzie indziej, przyczynia się do rozpoczęcia śledztwa. Kieruje nim prokurator z pobliskiej Kiruny, Rebeca Martinsson w porozumieniu z komisarz Anną Marią Mella i jej zespołem. Komu mogło zależeć na śmierci nastolatków? Oto pytanie, na które należy znaleźć odpowiedź.

Aż gniew twój przeminie jest kryminałem tak skandynawskim, jak tylko skandynawski kryminał być potrafi. Mróz, śnieg, świat skuty lodem. Surowy krajobraz, pustka i cisza, albo zakłócające ja powiewy wiatru. Do tego mała społeczność i trapiące ją problemy: starość, samotność, przestępcza rodzinka, która trzyma innych w ryzach, no i przede wszystkim tajemnice. Tu lepiej trzymać dziób na kłódkę, bo z chlapania jęzorem nic dobrego nie wynika. Lepiej pilnować własnego podwórka, nie widzieć i nie słyszeć, co dzieje się u sąsiadów. Śledczy szybko się o tym przekonują, bo ktoś ewidentnie chce im udowodnić, że lepiej nie węszyć zbyt intensywnie wokół sprawy śmierci Wilmy (ciała Simona nie odnaleziono), a ci, którzy mogliby coś wiedzieć, wolą nie wyskakiwać przed szereg. Już mogłoby się zdawać, że pojawił się ktoś, kto może pomóc pchnąć naprzód dochodzenie, ale nim ten ktoś szerzej otworzy usta, coś ciężkiego walnie go w potylicę, skutecznie powstrzymując go od zeznań.

Åsa Larsson

Świat Åsy Larsson jest sugestywny, działa na wyobraźnię, jednak skandynawska autorka najlepsza jest w opisywaniu krótkich scen wstrzymujących oddech. Zaplątany w linę tonący młodzieniec, walcząca o powietrze nastolatka, kobieta, pod którą załamuje się lód... Bardzo dobrze wychodzi jej także oddawanie stanów emocjonalnych bohaterów, ich obaw i rozterek. Ciekawym zabiegiem było zadbanie o stałą obecność zamordowanej Wilmy. Nie we wspomnieniach czy retrospekcjach. Dziewczyna będzie obserwować postępy śledztwa, komentować, tkwić w zawieszeniu, najwyraźniej nie potrafiąc odejść. Myślę o dniu, w którym umarłam[2] - powie zza kadru. Czasem pojawi się w czyimś śnie. Będzie świadkiem odnalezienia własnego ciała oraz następstw owego makabrycznego odkrycia. Ryzykowna koncepcja, ale wyszła całkiem udanie.

Aż gniew twój przeminie zaczyna się mocno. Później tempo akcji spada, co nie znaczy, że jest nudno. Docierając do wykrycia morderców, a następnie próbując udowodnić im winę, obserwujemy relacje między ludźmi, niekiedy czułe, innym razem oparte o strachu, najczęściej skomplikowane. Autorka pokazuje obraz patologicznej rodziny, w której na barki młodszych pokoleń spadają grzechy ich rodziców. W świecie więzów krwi silniejszych niż rozsądek, dzieje się niekiedy źle. Jeden za wszystkich, wszyscy za jednego to hasło piękne u Dumasa, ale odarte z honorowego przesłania, przerzucone w inne realia i uczynione zasadą złych ludzi stosujących je w imię dziwnie pojętego dobra, staje się niebezpiecznym orędziem, spaczającym poglądy kolejnych pokoleń. Trochę tu także gorzkich refleksji na temat samotności starych ludzi, którym dużo trudniej radzić sobie z codziennością w wyludnionych wioskach położonych na mało gościnnych skrawkach ziemi. W powieści Larsson nawiązuje także do wojennej przeszłości i szwedzkiej roli w niemieckich planach.

Nie jest to może powieść, której nie umiałabym przerwać przed snem czy podczas przesiadki w drodze do pracy, ale bez wątpienia poznając twórców skandynawskiej literatury kryminalnej, warto mieć ją na uwadze.

***

Książkę polecam

miłośnikom kryminałów (zwłaszcza skandynawskich)
wielbicielom mroźnych klimatów i patologicznych rodzin

zainteresowanymi tajemnicami z przeszłości
ciekawym, co krył w sobie wrak samolotu

***

[1] Åsa Larsson, Aż gniew twój przeminie, przeł. Beata Walczak-Larsson, Wydawnictwo Literackie, 2012, s. 7.

[2] Tamże, s. 26.