Polskie trupy eksportowe, czyli mistrz dygresji Zygmunt Miłoszewski

Jednym z punktów programu tegorocznego Międzynarodowego Festiwalu Kryminały był wykład Zygmunta Miłoszewskiego: Polskie trupy eksportowe - o tłumaczeniach i karierze międzynarodowej.

Twórca postaci Szackiego opowiadał poruszył temat tłumaczeń w oparciu o swoje przygody z tymi, którzy przekładali jego książki na rozmaite języki. Bez wątpienia pisarz wie, o czym mówi, wszak jego książki tłumaczone są m.in. na angielski, czeski, francuski, niemiecki, rosyjski czy ukraiński. 

Miłoszewski przytoczył mnóstwo zabawnych anegdot, historyjek, które zdarzyły się na linii współpracy pisarz - tłumacz.

Zygmunt Miłoszewski vs tłumaczka na czeski, czyli jak powstawała "kniha" Zrnko pravdy

Jak to ładnie ujął pisarz, jedni tłumacze kontaktują się z pisarzami, inni nie. Akurat w tym przypadku dokonująca przekładu na czeski Tereza Pogodová miała "kilka" uwag. Wszystko zaczęło się od tego, że Czeszka jest miłośniczką ornitologii, a w Ziarnie prawdy znajduje się scena, w której to kruki "prowadzą" bohatera do miejsca odkrycia zwłok. Okazało się, że zdaniem pani Terezy, taka sytuacja jest niemożliwa, jako, że kruki to stworzenia płochliwe, w związku z czym autor opisując ową scenę, ani chybi miał na myśli gawrony. Ptaki miały być czarne i mroczne, a dla fabuły ich gatunek był równie istotny jak to, gdzie jest Nemo dla Kubusia Puchatka. Spróbujcie to jednak wytłumaczyć amatorce ornitologii! A duże czy małe? - pada pytanie Czeszki mające doprecyzować, o jaki gatunek chodzi.

czytając e-maila od pani Terezy

To był dopiero początek. Wnikliwa tłumaczka skrupulatnie przebadała treść pod kątem ewentualnych nieścisłości, a efekt owych badań, autor Ziarna prawdy otrzymał  drogą mailową. Sprawdziła, że furtka, która w powieści prowadziła na Kościelną, w rzeczywistości wychodzi na Katedralną, zwróciła uwagę na to, że młodzi patrioci nie mogli śpiewać tekstu na melodię Międzynarodówki i poprosiła autora, by zanucił melodię, o której myślał, po czym oznajmiła, że to nie Międzynarodówka, a Warszawianka. 

Jak się okazało, pani Tereza we wszystkim miała rację. Nawet w tym, że charakterystycznym gestem Keitha Richardsa nie jest ręka z wyprostowanymi palcami małym i wskazującym (taki tam satanistyczny obrazek), a dłoń z wyprostowanym palcem środkowym. Na dowód, do maila dołączyła linki do zdjęć przedstawiających gitarzystę The Rolling Stones z tak właśnie ułożonymi palcami.

Cóż, to się nazywa wnikliwość!

Książka moja, książka nasza

Po polsku książka jest moja, a obcym języku książka jest nasza, moja i tłumacza - wyjaśnia Miłoszewski. Coś w tym jest, co doskonale obrazują dalsze opowieści autora. W każdym języku powieść jest inna, a co więcej - nawet tłumacze z tego samego języka dokonują zupełnie różnych przekładów. Sami zresztą wiecie to pewnie doskonale z własnego czytelniczego doświadczenia lub też zdarzyło Wam się spotkać z opiniami w stylu: jeśli czytać Władcę pierścieni to tylko w takim a nie innym przekładzie.

Pięknie to widać na tzw. zawodach tłumaczy, gdzie kilka osób ma dokonać przekładu tego samego fragmentu np. z polskiego na angielski. Identyczne tłumaczenie się nie zdarza. 

Zygmunt Miłoszewski vs tłumaczka na angielski, czyli mistrzyni Antonia w natarciu

Tłumaczka znakomicie potrafi się posługiwać swoim rodzimym językiem, bierze udział w zawodach tłumacza. Autor opowiadając o niej przyznaje, że niekoniecznie tłumaczenie zubaża lekturę, co więcej - przyznaje, że po angielsku jego książki mogą być nawet lepsze niż w oryginale. Ogromnie żałuję, że mój angielski jest na tyle kulawy, że nie mogę porównać obu wersji: polskiej i tej z Wysp Brytyjskich. 

Trzy różne osobowości tłumaczy + jedna książka = trzy książki?

Relacje z tłumaczami układają się różnie. Jak się okazuje forma, w której pojawi się książka za granicą, zależy nie tylko od umiejętności tłumaczy, ale także ich charakterów. 

Antonia Lloyd-Jones (angielski): bardzo dowcipna, świetna w słownych żartach, ogromnie "wykształcona językowo". 

Efekt: książki Miłoszewskiego po angielsku są bardziej komediowe niż po polsku, a recenzenci zachwycają się pełną czarnego humoru fabułą.

Kamil Barbarski (francuski): sympatyczny, ale bardzo poważny. 

Efekt: we Francji kryminały Miłoszewskiego określane są jako wspaniały, mroczny obraz Polski. W recenzjach nie ma ani słowa ironii i czarnym humorze. 

Bożena Antoniak (ukraiński): ogromnie emocjonalnie podchodzi do życia. 

Efekt: problem z przekładem, bo na obecnym etapie życia tłumaczka nie czuje się na siłach, by zajmować się tak mroczną tematyką. Na dodatek ukraiński bohater przedstawiony jest w złym świetle i ma na imię tak samo jak jej mąż.

Przekład na hinduski?

Czemu nie? Chociażby po to, żeby koledzy zazdrościli - śmieje się Miłoszewski. Z tym, że przekład hinduski, to raczej... adaptacja. Niby historia zostaje ta sama, ale mogłoby się nagle okazać, że akcja rozgrywa się w Indiach, bohaterowie są Hindusami, a wątki romansowe kwitną aż miło.

Zygmunt Miłoszewski podchodzi do sprawy z dystansem. Docenia wielkość rynku, jakim są Indie. A że jego książka może "odrobinę" przestać przypominać nią samą? Cóż - Szacki jakoś będzie musiał przeżyć zmianę spodni na dhoti.

Co jeszcze?

Autor opowiedział także o wyjeździe z Wojciechem Kuczokiem na spotkanie do Turcji, trudnościach z tłumaczeniem gier językowych, wątków zrozumiałych wyłącznie dla rodaków, czy zbyt skomplikowanych nazwisk bohaterów. Ciekawa wydała mi się jego teoria, że to za pomocą fikcji literackiej, a nie przekazów z wiadomości, poznajemy inne kraje. Coś w tym jest, zwłaszcza, jeśli wziąć na tapetę kryminały skandynawskie, w których często wątki społeczne są ważniejsze niż sama zbrodnia. 

Miłoszewski wspomniał także artykuły z The New York Times i The Independent dotyczące przyszłości polskiego kryminału i stawiające pytanie, czy nasze historie mogą przebić popularnością falę skandynawską. Lektura owych artykułów sprawiła, że pisarz zaczął się zastanawiać nad odpowiedzialnością jak być może spadnie (spadła?) na polskich "kryminalistów". Wszak tak jak kryminały skandynawskie dają pewien obraz życia na północy Europy, tak polskie powieści tego gatunku, w miarę wzrostu popularności za granicą, będą miały coraz bardziej znaczący wpływ na wizerunek naszego kraju. Tym bardziej, że coraz częściej okazuje się, że kryminały ewoluują z pustej, brutalnej rozrywki, na rzecz przekazywania obrazów o pewnych niepokojących zjawiskach, portretowania społeczeństwa, zwracania uwagi na problemy je nękające.

bo ja mam pytanie... no, może dwa... najwyżej pięć...

Kończąc temat...

Wykład Zygmunta Miłoszewskiego był ogromnie udany. Liczne anegdoty, dygresje, ciekawostki i spostrzeżenia sprawiły, że wszyscy z zainteresowanie słuchali pisarza. Autor ma ogromne poczucie humoru i wie jak uzyskać uwagę słuchaczy.

Po wykładzie był czas na pytania od publiczności, a tych było  sporo. M.in. o ekranizację Ziarna prawdy (kinowa premiera: 6 stycznia!). Mistrz dygresji przy okazji wspomniał, że impreza po ukończeniu zdjęć była... beznadziejna. Nie ma jednak tego złego. Według żony pisarza, im gorsza impreza, tym lepszy film (im gorsze zdjęcia, tym większa potrzeba picia i impreza trwa dłużej). A jako reżyserka teatralna, wie o czym mówi. Miłoszewski potwierdził także to, że zamierza zrezygnować z pisania kryminałów, a oświadczenie na ten temat wygłosi za rok. We Wrocławiu wspomniał, że decyzje podjął z przyczyn osobistych, emocjonalnych, że nie chce budować kariery na zwłokach, krwi i epatowaniu przemocą. Zapowiedział także ciekawe wydarzenie na rok następny: pojedynek grafomanów. Stanie do niego razem z Mariuszem Czubajem. Każdy z panów wynotuje najbardziej grafomańskie i żenujące fragmenty z książek przeciwnika i będzie je wygłaszać publicznie.

***

A to czytaliście?

Zygmunt Miłoszewski Bezcenny - recenzja 

Zygmunt Miłoszewski Uwikłanie - recenzja