Marta Guzowska "Ofiara Polikseny" Aż się flaki przewracają

Marta Guzowska
Ofiara Polikseny
Wyd. W.A.B.
2012
420 stron

- Muszę przyznać, że chociaż zawodowo zajmuję się czym zupełnie innym, w dzieciństwie chciałem zostać archeologiem.
- Jak każdy - mruknąłem[1].

Wśród dziecięcych pomysłów na to, co będę robić w okresie zwanym "jak będę dorosła" było wiele rozmaitych opcji. Nie wiem, jak się miało do mojej wizji przyszłości raczej nikłe zainteresowanie historią, ale przez dłuższy czas planowałam karierę archeologa. Zafascynowana dinozaurami, mogłam godzinami o nich czytać i przeglądać zdjęcia. Marzyłam o wyprawie do Egiptu i Mezopotamii, celem odkrycia czegoś naprawdę spektakularnego (nie ważne czego, miano o mnie pisać w ilustrowanej encyklopedii dla dzieci). Po sukcesie w tamtych rejonach, planowałam pogrzebać także w ziemiach niegdyś zamieszkiwanych przez Majów, Azteków i Inków. Tymczasem, gapiłam się przez ruski mikroskop na trupki much (prawie jak skamieniałość), farbowałam kamienie bibułą (nie pamiętam w jakim celu, ale z pewnością miało to posłużyć rozwojowi mojej kariery) i umiałam wyliczyć kilkadziesiąt gatunków (?) dinozaurów.

Praca archeologów wydawała mi się fascynująca. I właściwie jeszcze do nie dawna, wciąż myślałam, że tak jest. A później sięgnęłam po Ofiary Polikseny Marty Guzowskiej i co przeczytałam?

Jeśli ktoś wam powie, że archeologia jest pasjonująca, możecie go od razu wyśmiać. Ciekawe to są filmy z Indianą Jonesem i Larą Croft. Te ostatnie nawet ciekawsze, ze względu na walory estetyczne Angeliny Jolie w krótkich spodenkach. Archeologia jest nudna, aż się flaki przewracają[2]. Po tym wstępie narrator nie pozostawia złudzeń: archeologia to nie moje wymarzone spektakularne odkrycia, a wykopaliska to nie wydobywanie kilofem na światło dziennie zaginionych cywilizacji. W ruch idą małe szpachelki i pędzelki, którymi pracuje się żmudnie w niewygodnej pozycji, często w upale. Gdy skorupa, która i tak mało kogo zachwyci (w końcu byle Ikea oferuje całkiem zgrabne naczynia - bez rys, spękań, brakujących uszu), ujrzy światło dziennie, trzeba ją skatalogować i opatrzyć metką. Archeologia jest mniej więcej tak samo romantyczna jak księgowość. A praca wygląda podobnie: polega głównie na zapisywaniu setek, tysięcy numerków[3].

Kubeł zimnej wody.

Na szczęście Ofiara Polikseny Marty Guzowskiej, to kryminał Wielkiego Kalibru, więc o nudzie nie może być mowy. W jedną dłoń chwytamy zimne piwo, w drugą pędzelek i przenosimy się do Turcji, a konkretnie na wykopaliska w okolice starożytnej Troi.

Upał jest niesamowity, ale cóż z tego? Oto tam, gdzie do tej pory znajdowano jedynie urny z prochami zmarłych, nagle archeolodzy trafili na szkielet młodej kobiety, przykryty złotymi blaszkami zdobionymi w motyle. Czyżby to była ważna persona, że pochowano ją w jednym kawałku, a jej szaty przystrojono w tak okazały sposób? A może to sama... Poliksena? Postać co prawda mityczna, córka równie mitycznego króla Priama, branka Achillesa (mitycznego, a jakże), złożona w ofierze po zdobyciu Troi, ale przecież i samą Troję uważano za bujdę, dopóki pod koniec XIX wieku, okazało się, że jednak bujdą nie jest.

W upalnej Turcji robi się jeszcze bardziej gorąco. Na tym jednak nie koniec, bo oprócz starożytnego szkieletu, na wykopaliskach znajdą się całkiem współczesne zwłoki. Ginie jedna z kobiet pracujących w Troi. I znów temperatura podskoczy o kilka stopni. Tym bardziej, że im mocniej się tej sprawie przyglądać, tym więcej widać powiązań pomiędzy obydwoma odkryciami. Czy reszta ekipy jest bezpieczna? Kwestia to mocno wątpliwa. Na dodatek, morderstwo może pokrzyżować plany archeologów, bo jak grzebać w ziemi, gdy ziemia ta jest miejscem zbrodni? Może wręcz o to chodzi mordercy, by nastraszyć ekipę i zmobilizować ich do kopania w innej piaskownicy?

Ofiara Polikseny ma przypiętą łatkę wiarygodności, którą jest nazwisko jej autorki. Marta Guzowska jest doktorem archeologii, ze szpachelką i pędzelkiem biegała nieraz, także i w Troi. O realia można więc być spokojnym, choć w posłowiu pisarka przyznaje, że kilka nadużyć popełniła, dostosowując to i owo dla zachowania spójności akcji lub dla własnego kaprysu. Powieść rządzi się własnymi prawami, więc trzeba autorce wybaczyć stworzenie podjazdu tam, gdzie w rzeczywistości są schody.

Bez wątpienia powieść Guzowskiej to oryginalny twór. Autorka nie dość, że funduje egzotyczną wycieczkę do Turcji, burzy stereotypy archeologa-super-odkrywcy (flesze! fejm! przygody!) i pokazuje Turcję okiem przybysza z Zachodu, to ładnie w tę nieco przykurzoną, zapiaszczoną scenerię, pakuje wątek kryminalny nawiązujący do mitologii. Na tym ta oryginalność się nie kończy, bo w tej całej historii, na pierwszy plan nie tyle wybija się zbrodnia (określenie "wybija" użyte przypadkiem), co narrator. Mario Ybl, bohater skrajnie irytujący. Wybitny antropolog, wybitny pijak, wybitny ironista, złośliwiec, kpiarz, mistrz ciętej riposty, którego spacyfikować może jedynie nyktofobia. Mario panicznie boi się ciemności.

Ybl dołączył do zespołu, na prośbę Poli Mor, zapalonej archeolog, równie pięknej, co niedostępnej. Kobieta jest podobnie wyszczekana jak jej towarzysz, co owocuje nieustannymi słownymi przepychankami. Mnie to bawiło, niektórych może w końcu znużyć. Mario korzysta z każdej okazji, by wbić komuś szpilkę, a wyartykułowanie kilku pozbawionych złośliwości zdań, jest dla niego chyba jeszcze trudniejsze niż spacer po wykopaliskach po zmroku. Już powieściowy Ybl jest niezwykle irytujący, trudno mi sobie wyobrazić, jak bardzo musi działać na nerwy taki typ na żywo. Ktoś, kiedyś, właduje mu szpachelkę między żebra. Taką wróżę mu przyszłość (choć mam nadzieję, że morderca wstrzyma się jeszcze jakiś czas).

Mario Ybl jest z jednej strony ogromnym atutem powieści, fascynującą, wzbudzającą skrajne emocje, postacią, z drugiej - nieco całą historię przytłacza swą bujną osobowością. Są tacy ludzie, którzy zjawiają się na imprezie i od tej chwili impreza jest ich. Skupiają na sobie całą uwagę, kradną show. Taki właśnie jest Mario. Powiedziałabym, że to czyni fabule krzywdę, bo zbrodnia w tak ciekawej scenerii, na dodatek powiązana z nią mitologicznym sznurkiem, jest już sama w sobie ekscytująca w ten specyficznie przerażający sposób i nieco szkoda, by ginęła w cieniu antropologa-błazna. Powiedziałabym, ale nie powiem. Humor, jaki w Ofierze Polikseny zafundowała Marta Guzowska, trafia celnie w moje upodobania. Co tu dużo mówić, uśmiech przechodził w chichot, a chichot w rechot. Mimo wszystko, bez Ybla ta historia straciłaby wiele kolorów.

Dużym plusem debiutu Guzowskiej jest tło powieści, realistyczne, oddające klimat upalnej, egzotycznej Turcji. Pot leje się strumieniami, owady są nad wyraz uciążliwe, a nocą, wykopaliska robią się równie tajemnicze, co niebezpiecznie. Ekipa archeologów nie składa się z idealistów, których jedynym celem jest wkład w poznawanie historii. Każdy ma swoje słabostki i wady. Wśród pasjonatów znajdą się i ci, których do Turcji przywiodły dużo mniej chwalebne pobudki. Zakończenie historii jest ciekawe, motyw zabójcy interesujący, choć spodziewałam się czegoś mniej prozaicznego, a i postać mordercy udało mi się wytypować nieco wcześniej niż Yblowi (może dlatego, że - w przeciwieństwie do bohatera - ja miałam całkiem trzeźwy umysł).

Zestawienie dużej dawki humoru z egzotyczną scenerią, zbrodnią o mitologicznym zabarwieniu, postaciami, którym daleko do ideału, sprawdziło się całkiem nieźle. Być może proporcje nieco za bardzo przechylają się na stronę Ybla, ale jest to bohater na tyle ciekawy, że można mu wybaczyć kradzież show. I ustawiać się w kolejce, po bilet na następne.

***

Książkę polecam

miłośnikom kryminałów

zainteresowanym pracą archeologów

chcącym się przenieść do tureckich realiów

czytelnikom z dużym poczuciem humoru

wielbicielom ostrych dialogów i ciętych ripost

***

[1] Marta Guzowska, Ofiara Polikseny, Wyd. W.A.B., 2012, s. 57.

[2] Tamże, s. 18.

[3] Tamże.

***

Zapraszam

Sprawdź, ile wiesz o polskich kryminałach

Gala wręczenia Nagrody Wielkiego Kalibru