Anna Klejzerowicz "List z powstania" Nic się nie działo przypadkiem

Anna Klejzerowicz
List z powstania
Wyd. Filia
2014
328 stron

Życie składa się z krótkich chwil i dłuższych historii. Te drugie trwają czasami kilka godzin, dni czy tygodni, niekiedy ciągną się jednak przez lata. To właśnie tego typu historię znajdziemy w Liście z powstania Anny Klejzerowicz, kryminalno-obyczajowej opowieści, w której niedomknięty wątek z czasów wojny, jak echo będzie powracać. przez kilkadziesiąt lat.

W związku z tym, pisarka będzie nas rzucać to do roku 1944, to w lata 70', innym zaś razem znajdziemy się w czasach nam współczesnych. Wszystko po to, by odpowiedzieć na jedno pytanie: gdzie podziała się Hanna?

Wojna trwała. Julka miała wtedy lat dziesięć. Przed wybuchem powstania warszawskiego, rodzice znaleźli dla dziewczynki schronienie na mazowieckiej wsi. Sami, wraz ze starszą córką, Hanią, zostali w stolicy. Długi pobyt u obcych, choć życzliwych ludzi zaczął dziewczynkę w końcu niepokoić. Na pełne obaw pytania, uzyskiwała wymijające odpowiedzi. Dziwne zachowanie tymczasowych opiekunów dodatkowo wzmagało napięcie - urywane szepty, współczujące spojrzenia, w oczach gospodyni pojawiały się nawet łzy. Julka była bystrym dzieckiem, domyśliła się, że coś jest nie w porządku. Przestała jednak dopytywać. Prawdopodobnie wcale nie chciała znać prawdy, dopuścić jej do siebie, wolała żyć złudzeniami, że pewnego pięknego dnia ujrzy na horyzoncie ukochaną sylwetkę, rozpędzi się i wpadnie prosto w jej ramiona. W końcu była tylko małą dziewczynką. Jeszcze nią była[1].

Tamte chwile nie miały już nigdy ulecieć z jej pamięci. Jakże bowiem zapomnieć, że w tak młodym wieku straciło się nagle oboje rodziców? Jak wymazać z pamięci pobyt w domu dziecka? I choć dramaty te z czasem nieco przybladły, a dziewczynka odnaleziona w placówce przez stryjenkę Zosię, zyskała nowy dom i szansę na ułożenie sobie życia, to przez wiele lat nękał ją niepokój o losy siostry. Co stało się z Hanią, dzielną członkinią Szarych Szeregów? Jaki były koleje jej losu? Czy wojna odebrała jej życie, czy tylko rzuciła w inną stronę świata? Nigdy nie znaleziono ciała i choć trudno było wierzyć, że przez tak długi czas Hanka - jeśli wciąż żywa - nie odezwała się choćby słowem, to jednak tląca się w Julii nadzieja, nie pozwalała wątpić w szczęśliwe zakończenie.

Tajemnicze losy zaginionej, młodej kobiety stały się obsesją Julii. Obsesją, która udzieliła się kolejnemu pokoleniu. To Marianna, córka Julki, opowiada znaczną część rodzinnej historii. Nigdy nie poznała swej ciotki, a jednak zagadka ją męczy. Być może poskromiłaby ciekawość, broniła się przed zaangażowaniem w odkrywanie białych plam przeszłości, lecz przecież nie mogła przypuszczać, jak wysoki rachunek przyjdzie zapłacić jej i bliskim za upór, ciekawość i wszelkie zrządzenia losu, które nie pozwalały o całej sprawie zapomnieć.

List z powstania ciekawi, choć nie należy do tych książek, dla których zarywa się noce, ryzykując spóźnienie do pracy i wory pod oczami. Sporo się tu dzieje, lecz w czasie lektury towarzyszy raczej nastrój zadumy niż niecierpliwe zagryzanie paznokci w oczekiwaniu na finał. Myśli krążyły to wokół sensu powstania, to - już nieco bardziej prywatnie - skłaniały do refleksji na temat sensu życia przeszłością.

Nastawianie się na typowy kryminał jest błędem. Bliżej powieści Anny Klejzerowicz do rodzinnego dramatu, w którym wątek kryminalny może stać się pretekstem do rozważań na temat tego, czy warto tkwić w przeszłości, gdy to co przed nami, ofiarować może daleko więcej. Owszem, wśród zagadek nie zabraknie także i tych, które nie pozwalają odciąć od powieści zbrodniczej metki i wokół tych właśnie zdarzeń stopniować się będzie napięcie, a jednak wciąż miałam wrażenie, że najważniejsze jest w tym wszystkim zwrócenie uwagi na niemożność oderwania się od minionego.

Tak to często z nami jest, że zamiast ruszyć przed siebie z kopyta, oglądamy się za siebie, miast snuć i realizować plany, piszemy pamiętniki, analizujemy dokonane czyny. Lubimy powroty i chyba nigdy nie zrozumiem dlaczego, bo przecież, jak śpiewał Marek Grechuta - ważne są tylko te dni, których jeszcze nie znamy. To na nie mamy wpływ, to właśnie je musimy wykorzystać możliwie jak najlepiej. Choćby i po to, by powroty były przyjemniejsze, wszak ze wspomnień dobrowolnie zrezygnować się nie da.

Anna Klejzerowicz, jak sugeruje tytuł, sięga po tematykę powstańczą. Konfrontuje młodzieńczą postawę Marianny, która w warszawskim zrywie widzi jedynie bezsensowne śmierci, z opinią Julii, dostrzegającą wzniosłe idee za tym pozornym bezsensem się kryjące. Nie narzuca własnych wniosków, te pozostawia czytelnikom. Autorka interesująco snuje swą historię, choć mam wrażenie, że wątek związany ze współpracą z wydawnictwami, jest wstawiony nieco na siłę, jakby praca Marianny jako tłumaczki była dla pisarki pretekstem, do skomentowania obecnego, dość smutnego stanu rzeczy. Nie do końca przekonało mnie też pewne błyskawiczne małżeństwo, ale nie mnie oceniać. Być może i takie rzeczy się zdarzają i to częściej niż mi się wydaje. A może nie. Czasami zazgrzytały mi jakieś dialogi (zwłaszcza jeden, krótki zresztą), ale nie na tyle, bym miała poczucie sztuczności rozmów.

Być może marudzę, ale absolutnie nie żałuję chwil spędzonych z Marianną, którą zdążyłam polubić i życzyłam jej jak najlepiej. Aż się smutno robiło, podczas lektury jej zapisków: Nasze życie powoli zamieniało się w piekło. Żyliśmy w wiecznym strachu. A przecież jeszcze wtedy nic się tak naprawdę nie stało. Najgorsze miało dopiero nadejść. Gdy już wydarzyła się pierwsza katastrofa, pociągnęła za sobą lawinę kolejnych...[2] Los nie do pozazdroszczenia.

Smutna i niepokojąca to historia. Pełna zagadek, z niebezpieczeństwem co jakiś czas wychodzącym z mroku. Z zakończeniem, które wita się z niedowierzaniem.

***

Książkę polecam

miłośnikom powieści kryminalno-obyczajowych

wielbicielom tajemnic rodzinnych

poszukujących książek zahaczających o tematykę powstańczą

***

[1] Anna Klejzerowicz, List z powstania, Wyd. Filia, 2014, s. 24-25.

[2] Tamże, s. 69.