Luke Harding "Polowanie na Snowdena" Bohater czy zdrajca?

Luke Harding
Polowanie na Snowdena
Wyd. Wielka Litera
2014
352 strony

Przy całym zamiłowaniu do thrillerów, akurat ich szpiegowska odmiana nie należy do mojej ulubionej, więc niezbyt często po nią siegam. Ta historia różni się jednak od tych stworzonych przez Iana Fleminga, Johna le Carré, Grahama Greene'a czy Charlesa Cumminga. Czym? Otóż, wydarzyła się naprawdę. 

Czerwona okładka z sugestywną ilustracją i równie sugestywnym tytułem towarzyszyła mi przez kilka dni w drodze do i z pracy. Polowanie na Snowdena autorstwa Luke'a Hardinga, brytyjskiego dziennikarza, pracującego - co jest faktem nie bez znaczenia - dla dziennika The Guardian, teoretycznie kompletnie nie leży w moich literackich zainteresowaniach. Byłam jednak ciekawa postaci Edwarda Snowdena. Kim jest facet, o którym niedawno nikt nie słyszał, a który dziś jest jednym z najbardziej poszukiwanych ludzi na świecie? Co skłoniło go do ujawnienia sekretów amerykańskiego rządu? Jak do tego doszło? Ciekawość moja była ogromna.

Jest genialnym informatykiem. Pracował m.in. dla CIA, amerykańskiej agencji wywiadu wojskowego (DIA) i Agencji Bezpieczeństwa Krajowego (NSA). Raz jeszcze pytam: kim był, zanim jego nazwisko znalazło się na ustach całego świata? Nim za jego pośrednictwem wyszły na jaw tajne dokumenty NSA, co prasa szybko okrzyknęła największym wyciekiem w historii USA?

Edward Joseph Snowden urodził się 21 czerwca 1983 roku. Przyjaciele mówili na niego "Ed". Jego ojciec Lonnie Snowden i matka Elisabet - nazywana Wendy - zakochali się w sobie w liceum i pobrali w wieku 18 lat. Lon był oficerem amerykańskiej straży przybrzeżnej. Pierwsze lata życia Snowden spędził w Elizabeth City, miasteczku położonym na wybrzeżu Karoliny Północnej, gdzie straż przybrzeżna ma największą bazę lotniczą i morską[1]. Mały Ed miał gęstą blond czuprynę i szeroki uśmiech. To o takich dzieciach mówi się w kategoriach "słodki, będzie łamał dziewczęce serca, a w przyszłości na pewno zrobi karierę jako prawnik lub finansista". 

Tymczasem Snowden wraz z rodziną przeprowadził się na przedmieścia Waszyngtonu. Problemy rodzinne przełożyły się na kłopoty Edwarda w szkole. Oceny miał coraz słabsze, bywało tak, że przez wiele dni nie zjawiał się na lekcjach. Liceum nie ukończył, co przez lata będzie dla niego powodem wstydu i zażenowania. Zapisał się do dwuletniego college'u i na kursy informatyczne. Gdy miał dwadzieścia lat, jego zainteresowanie komputerami było raczej ogólne. Uważał, że internet był "najważniejszym wynalazkiem w historii ludzkości". Dyskutował na forach z ludźmi "o przeróżnych poglądach, których nigdy by nie spotkał osobiście". Całymi dniami surfował w sieci i grał w Tekken, japońską grę RPG. Nie był tylko i wyłącznie maniakiem komputerowym. Dbał o kondycję, ćwiczył kung-fu i, jak napisał w jednym z postów zamieszczonych na forum Ars Technika, "spotykał się z Azjatkami"[2].

Ot, przeciętniak, chciałoby się powiedzieć.

Wstąpił do amerykańskiej armii, co po miesiącu skończyło się złamanymi podczas szkolenia piechoty nogami. Po powrocie, pracował jako informatyk. Mimo braku wyższego wykształcenia, po pewnym czasie trafił do działu informatycznego CIA. Korzystał ze wszelkich możliwości, jakie oferowała praca w Centralnej Agencji Wywiadowczej, z podróży, ale także dostępu do poufnych informacji. Podobnie było, gdy zrezygnowawszy ze stanowiska w CIA, znalazł się w szeregach NSA. 

Spokojny, niczym się nie wyróżniający. Mijany na ulicy, nie zwróciłby na siebie uwagi. Przyjaciele żartobliwie nazywali go Edwardem Cullenem, wampirem, w którego postać wcielił się w sadze "Zmierzch" Robert Pattison. Był blady, tajemniczy, poważny i rzadko kiedy widywało się go w ciągu dnia. Rzadko pojawiał się na spotkaniach towarzyskich[3]. Od ośmiu lat miał tę samą dziewczynę, Linsday Mills, pasjonatkę fotografii, która miała za sobą doświadczenia jako tancerka baletowa, nauczycielka tańca, instruktorka fitnessu i specjalistka od... tańca na rurze. Mogli żyć razem. Mieć własny dom, zadbany trawnik, po którym biegałaby dwójka rozwydrzonych dzieciaków i swawolny labrador. W weekendy jeździć za miasto lub chodzić do kina. 

Edward Snowden przekreślił podobny obrazek. Dlaczego? Jak doszło do tego, że ścigany przez amerykański rząd zmuszony jest się ukrywać? Skąd pomysł, by ujawnić sekrety władz USA? Jak udało mu się ściągnąć dokumenty z pilnie strzeżonego miejsca, gdzie używanie pendrive'ów jest zabronione? Jak dotarł do dziennikarzy, by podzielić się z nimi posiadanymi rewelacjami, a przy tym nie zdradzić miejsca swego pobytu? Kim są dziennikarze, którym zaufał? Co dalej, czy kiedykolwiek bezpiecznie opuści Rosję, czy też do końca życia będzie nad nim ciążyć wizja aresztowania i wieloletniego więzienia?

Pytań jest sporo, a od momentu, w którym Snowden zorientował się jak wielka jest skala szpiegostwa w USA czy Wielkiej Brytani, do chwili, w której dziennikarze ujawnili pierwsze szokujące dane, wydarzyło się naprawdę wiele. Luke Harding z The Guardian, dziennika, za którego pośrednictwem Edward Snowden ogłaszał swoje rewelacje, przybliża kulisy zdarzeń, które doprowadziły do największego przecieku w historii Ameryki. Opowiada nie tylko o samym sprawcy całego zamieszania, ale także o dziennikarzach, którzy mu pomagali, a także nakreśla skalę zjawiska szpiegostwa, skalę, jaka przyprawia o zawrót głowy. 

Agencja [NSA] zbierała dane na temat milionów Amerykanów. Bez niczyjej wiedzy i zgody rejestrowano rozmowy telefoniczne, nagłówki e-maili i ich tytuły. Na tej podstawie możliwe jest skonstruowanie pełnego elektronicznego zapisu historii życia jednostek - określenie ich przyjaciół, kochanków, radości i smutków[4].

Polowanie na Snowdena jest książką niełatwą tematycznie i pewnie wiele niezainteresowanych tematem osób, nigdy po nią nie sięgnie. Moim zdaniem niesłusznie, bo w czasach, gdy tak mocno przywiązani jesteśmy do zdobyczy techniki i technologii, gdy od dawna kontaktujemy się ze sobą za pomocą połączeń i wiadomości, które tylko w pojęciu laika są prywatnymi, warto mieć świadomość tego, jak bardzo owa prywatność jest złudna. Dla wielu internautów, działania NSA stały się przedmiotem żartów i być może tyle nam pozostaje - śmiech. Trudno się bowiem łudzić, by człowiek, który ma chyba w geny wpisaną chęć kontrolowania innych, nie szukał stale sposobów sprawowania owej kontroli, zwłaszcza, jeśli zdobycze cywilizacji pięknie mu ją ułatwiają. Czy można temu zapobiec? Czy można się przed tym bronić?

Dużym plusem reportażu Luke'a Hardinga jest styl, w jakim jest on pisany - bardzo przystępny i zrozumiały także dla laika. Polowanie na Snowdena czyta się niemal jak powieść, pełną nazw, nazwisk i faktów, ale jednak bez trudu zrozumiałą. Mimo iż Harding jest związany z Guardianem popierającym Snowdena, nie wybiela wizerunku bohatera swego reportażu, pokazując go z różnych stron, nie tylko jako ogromnie inteligentnego informatyka, ale także zwykłego człowieka, nie zawsze idealnego. Dziennikarz nie ograniczył się do własnych komentarzy. Dopuścił do głosu także innych bohaterów tej historii. Dzięki temu książka wzbogacona jest o różne punkty widzenia, różne spojrzenia.

Skala szpiegostwa powoduje opad szczęki. Narzędzia, które miały pomóc w przeciwdziałaniu terroryzmowi, już dawno (a może od początku?) wymknęły się spod kontroli. Snowden nie sprzedał danych tajnym służbom obcych państw, przekazał je dziennikarzom, by prawdę mogli poznać wszyscy. Okazuje się, że o ile my wiemy o działaniach władz coraz mniej, oni o nas mają z dnia na dzień powiększający się bogaty zbiór informacji. Polowanie na Snowdena rodzi także pytania o rolę dziennikarzy we współczesnym świecie, o wolność mediów, wolność słowa, o to czy owa wolność istnieje, czy jest jedynie iluzoryczna, gdyż sięga dotąd, dokąd pozwalają na to władze. Na naszym rodzimym podwórku żyjemy obecnie kolejną aferą taśmową, nie łudźmy się więc, że są problemy, które nas nie dotyczą. Nasza niewiedza nie ogranicza cudzej wiedzy. Warto mieć tego świadomość.

***

Książkę polecam

czytającym literaturę faktu dotyczącą problemów współczesnego świata

zainteresowanym tematyką szpiegowską

ciekawym kim jest Edward Snowden i co doprowadziło do przecieku tajnych danych

przekonanym o własnej anonimowości w Sieci

nieświadomym użytkownikom nowoczesnych rozwiązań komunikacyjnych

***

[1] Luke Harding, Polowanie na Snowdena, przeł. Agnieszka Krenc, Katarzyna Rosłan, Agnieszka Wyszogrodzka-Gaik, Wyd. Wielka Litera, 2014, s. 23.

[2] Tamże, s. 26.

[3] Tamże, s. 53-54.

[4] Tamże, s. 15.